Πώς να διαχειριστείτε τον δύσκολο έφηβο

Η περίοδος της εφηβείας είναι δύσκολη για τον έφηβο, τους γονείς του και για ολόκληρη την οικογένεια. Ο έφηβος έχει να διαχειριστεί τις ορμόνες της ήβης που του προκαλούν αστάθεια στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά του ενώ παράλληλα παλεύει να ξεκαθαρίσει ποιος είναι και να προσδιορίσει τι θέλει από τη ζωή του. Προσπαθεί να αποκτήσει περισσότερη ανεξαρτησία, να γίνει αποδεκτός από τους συνομηλίκους του και να αρέσει στο αντίθετο φύλο ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να τηρήσει τους κανόνες της οικογένειας και να προλάβει να γυρίσει έγκαιρα στο σπίτι μετά τη βραδινή του έξοδο για να μην τον «κατσαδιάσουν» οι γονείς του.

Δεν είναι περίεργο λοιπόν που οι έφηβοι εύκολα μπλέκουν σε μπελάδες, ξεκινούν να καπνίζουν, να πίνουν αλκοόλ ή να κάνουν χρήση ουσιών, να κάνουν σεξ χωρίς προφύλαξη ή να εμπλέκονται σε άλλες επικίνδυνες συμπεριφορές.

Όσο και αν ακούγεται δύσκολο, είναι δυνατόν να καταφέρετε ως γονιός, μέσα σε αυτό το κυκεώνα δυσκολιών και αστάθειας, να διατηρήσετε την επικοινωνία με τον έφηβο γιο ή την έφηβη κόρη σας, να συνεχίσετε να έχετε τον έλεγχο των πραγμάτων χωρίς να είστε υπερβολικά αυστηροί και να εξασφαλίσετε την υγεία του/της και τη μελλοντική του/της επιτυχημένη εξέλιξη. Κάποιες βασικές αρχές συμπεριφοράς που μπορούν να σας βοηθήσουν προς αυτήν την κατεύθυνση είναι οι παρακάτω:

Μπείτε στη θέση τους

Προσπαθήστε να θυμηθείτε πως ήταν όταν ήσαστε οι ίδιοι έφηβοι. Σκεφτείτε τα πράγματα που κάνατε, την επανάσταση σε αυτό που θεωρούσατε κατεστημένο, την απέχθεια για νόμους και κανόνες. Θυμηθείτε πόσο εύκολα αλλάζατε γνώμη και συναισθήματα απέναντι στους γονείς σας: υπήρχαν σίγουρα στιγμές που τους λατρεύατε και άλλες που δεν μπορούσατε καν να αντέξετε στην παρουσία τους στο δωμάτιό σας.

Αυτή είναι η καθημερινότητα ενός εφήβου: οι ορμόνες του είναι εκτός ελέγχου, αισθάνεται την πίεση από τους συνομηλίκους του και παίρνει αποφάσεις που μπορούν να αλλάξουν σε μια στιγμή τη ζωή του. Όπως για παράδειγμα αν πρέπει να προχωρήσει ή να ολοκληρώσει τη σχέση με το άλλο φύλο, αν πρέπει να πιει λίγο παραπάνω σε ένα πάρτι όπου οι φίλοι του πίνουν ή αν πρέπει να ακολουθήσει την παρέα του σε κάποια επικίνδυνη συμπεριφορά.

Εξασφαλίστε την επικοινωνία μαζί τους

Όσο δύσκολο κι αν είναι να επικοινωνήσετε με το έφηβο παιδί σας, άλλο τόσο είναι σημαντικό. Προσπαθήστε να κρατάτε διαύλους επικοινωνίας για διάφορα σημαντικά θέματα που απασχολούν το παιδί σας όπως το σεξ, οι σχέσεις με το άλλο φύλο, το κάπνισμα, οι καταχρήσεις. Ξεκινήστε τη σχετική συζήτηση από πιο νωρίς (στην προεφηβεία) ώστε να νιώθει άνετα να απευθυνθεί σε εσάς μόλις προκύψει κάποιο πρόβλημα.

Σημαντικό είναι να μην είστε δογματικοί, αυστηροί ή επικριτικοί. Δείξτε στον έφηβο ότι ενδιαφέρεστε πραγματικά για τη σωματική και ψυχική του υγεία, δώστε του το χρόνο και το χώρο που χρειάζεται και αφήστε τον να ανοιχτεί εκείνος σε εσάς χωρίς να πιέζετε καταστάσεις. Και πάνω από όλα δείξτε με τη στάση σας και όχι μόνο με λόγια πόσο πολύ τον/την αγαπάτε.

Αν αντίθετα, δείχνετε  με τη στάση σας ότι δε νιώθετε άνετα να συζητήσετε τέτοια θέματα, το πιο πιθανό είναι ότι το παιδί σας θα το καταλάβει και δε θα προσπαθήσει να λύσει τις απορίες του απευθυνόμενο σε εσάς ούτε να μοιραστεί μαζί σας τους διάφορους προβληματισμούς του.

Θέστε κανόνες και όρια κατάλληλα για την ηλικία τους

Όσο σημαντικοί είναι οι κανόνες και τα όρια για τα μικρότερα παιδιά, τόσο σημαντικοί είναι και για τους εφήβους. Απλά, είναι απαραίτητη η προσαρμογή των εκάστοτε κανόνων στην ηλικία και την ωριμότητα του παιδιού.

Μια καλή ιδέα είναι να δημιουργήσετε ένα «συμβόλαιο συμπεριφοράς» με τον έφηβο καθώς είναι πλέον αρκετά ώριμος για κάτι τέτοιο. Πείτε του ξεκάθαρα τι περιμένετε από τον ίδιο, ποια θα είναι τα οφέλη ή η επιβράβευση εφόσον τηρεί τους κανόνες του σπιτιού και βεβαίως ποιες θα είναι οι συνέπειες σε περίπτωση που δεν ακολουθήσει τη συμφωνία σας.

Προσπαθήστε να είστε ρεαλιστικοί και μη βάζετε τον πήχη πολύ ψηλά: έτσι ο έφηβος θα νιώσει ότι τον καταλαβαίνετε από τη μία και θα έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να τηρήσει τους κανόνες από την άλλη. Πάνω από όλα, να είστε σταθεροί τόσο στις επιβραβεύσεις για την τήρηση όσο και στις τιμωρίες για τη μη τήρηση του «συμβολαίου».

«Πες μου το φίλο σου να σου πω ποιος είσαι»

Μια πολύ σοφή παροιμία που βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στην περίπτωση των εφήβων. Πρόκειται για ηλικία κατά την οποία το άτομο αυτοπροσδιορίζεται στο μέγιστο βαθμό μέσα από τους φίλους και την παρέα του. Ένας έφηβος θα κάνει το παν προκειμένου να γίνει αρεστός και αποδεκτός από το φιλικό του περίγυρο.

Αν διαπιστώσετε ότι οι φίλοι και η παρέα του έφηβου παιδιού σας έχουν κακή συμπεριφορά πρέπει να σκεφτείτε μήπως είναι ανάγκη να τον απομακρύνετε από την επιρροή τους. Αν, για παράδειγμα, κάποιοι από τους φίλους του παιδιού σας κάνουν κατάχρηση ουσιών αυτό πολύ πιθανά να επηρεάσει και το ίδιο το παιδί σας.

Στην ανάγκη, αλλάξτε του σχολείο ή γειτονιά καθώς είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι κακές παρέες αργά ή γρήγορα θα επηρεάσουν αρνητικά και το παιδί σας. Και όταν αυτό συμβεί, θα είναι πολύ πιο δύσκολο να ανατρέψετε την κατάσταση.

Αφήστε τον έφηβο να αναλάβει τις ευθύνες των πράξεών του

Ένα λάθος που κάνουν συχνά οι Έλληνες γονείς είναι ότι προστατεύουν τα παιδιά τους από τις συνέπειες των πράξεών τους. Όσο κι αν μια τέτοια συμπεριφορά απορρέει από την υπέρμετρη αγάπη που τρέφουν για τα παιδιά τους, είναι δυστυχώς λάθος. Ήδη από τη νηπιακή ηλικία το παιδί πρέπει να μάθει ότι οι πράξεις του έχουν θετικές και αρνητικές συνέπειες. Αν επιβραβεύουμε ως γονείς μόνο τις θετικές συμπεριφορές χωρίς να δείχνουμε στο παιδί μας τις αρνητικές συνέπειες των λανθασμένων συμπεριφορών του, απλά του μαθαίνουμε ότι μπορεί να συμπεριφέρεται όπως θέλει χωρίς να έχει κανένα κόστος.

Η παιδαγωγική αυτή αρχή πρέπει να εφαρμόζεται αδιάλειπτα καθώς το παιδί μεγαλώνει και εισέρχεται στην εφηβεία. Αν για παράδειγμα ο έφηβος γιος σας αποφασίσει να οδηγήσει χωρίς δίπλωμα, δεν πρέπει να τον ξεμπλέξετε χωρίς να νιώσει έστω και λίγο τις συνέπειες της πράξης του. Αν επίσης κάνει κάτι άλλο για το οποίο πρέπει να υπάρξουν συνέπειες, για παράδειγμα να πληρώσει  κάποιο πρόστιμο, δείξτε του ότι δεν είστε διατεθειμένος να το πληρώσετε εσείς για εκείνον αλλά πρέπει πιθανά να κάνει κάποια δουλειά το καλοκαίρι για να εξασφαλίσει τα χρήματα. Την επομένη φορά που θα βρεθεί σε παρόμοια θέση να είστε σίγουροι ότι θα το σκεφτεί δεύτερη φορά.

Ζητήστε τη βοήθεια κάποιου ειδικού

Αν παρά τις προσπάθειές σας, προκύψουν σοβαρά προβλήματα στη συμπεριφορά του έφηβου παιδιού σας, απευθυνθείτε σε εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας που μπορούν να σας κατευθύνουν κατάλληλα. Ένας καλός ψυχολόγος για παράδειγμα, ένας παιδοψυχίατρος ή ένας κοινωνικός λειτουργός μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμη βοήθεια.

Αναζητήστε επίσης πληροφορίες και συμβουλές από τους εκπαιδευτικούς του παιδιού καθώς λόγω της εμπειρίας τους και λόγω του ότι περνούν πολλές ώρες της ημέρας με το παιδί σας, πιθανά να έχουν πιο ξεκάθαρη εικόνα του κάθε προβλήματος που αφορά το παιδί.

Να θυμάστε ότι εφηβεία είναι και θα περάσει! Προσπαθήστε να στηρίξετε τον έφηβο με τέτοιον τρόπο ώστε η ενηλικίωση να τον βρει δυνατό, υγιή, χαρούμενο και με δίψα για ζωή και μάθηση.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Μάρτιος 2018