Τι είναι το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών;
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι ένας συνδυασμός ευρημάτων και συμπτωμάτων που εμφανίζεται αρκετά συχνά σε έφηβες και ενήλικες γυναίκες (περίπου στο 7 με 10%) χωρίς ωστόσο να είναι γνωστή η ακριβής αιτιολογία του ή οι προδιαθεσικοί παράγοντες που ευνοούν την εμφάνισή του. Το σύνδρομο είναι ακόμη πιο συχνό σε παχύσαρκες έφηβες και ενήλικες γυναίκες.
Για να διαγνωσθεί μια έφηβη με το σύνδρομο πρέπει να υπάρχει συνδυασμός των εξής κλινικών και εργαστηριακών κριτηρίων:
- Διαταραχές στην περίοδο (απουσία περιόδου ή αραιοί και παρατεταμένοι κύκλοι με διάρκεια >35 μέρες)
- Κλινική υπερανδρογοναιμία: έντονη ακμή σε πρόσωπο, πλάτη, θώρακα που είναι ανθεκτική στις θεραπείες ή/και έντονη τριχοφυΐα σώματος και προσώπου σε συνδυασμό με ανδρογενετική αλωπεκία (δηλαδή υποχώρηση της γραμμής των μαλλιών στο μέτωπο όπως στους άντρες)
- Εργαστηριακή υπερανδρογοναιμία (δηλαδή, αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων στο αίμα της έφηβης για το στάδιο ήβης)
Ένα άλλο στοιχείο που κατά καιρούς έχει χρησιμοποιηθεί ως κριτήριο αλλά εμφανίζεται μόνο στις μισές περίπου περιπτώσεις είναι οι πολυκυστικές ωοθήκες στον υπερηχογραφικό έλεγχο (εξ ου και το όνομα του συνδρόμου). Πρόκειται για ωοθήκες που περιέχουν πολλές μικρές κύστεις (<8 χιλιοστά σε μέγεθος) ακριβώς κάτω από το εξωτερικό τοίχωμα της ωοθήκης. Οι μικρές αυτές κύστεις αντιπροσωπεύουν ωοθυλάκια με ωάρια τα οποία όμως λόγω ορμονικών διαταραχών δεν εξελίσσονται όπως πρέπει.
Επιπλέον κλινικά ευρήματα που χαρακτηρίζουν τις έφηβες ή ενήλικες γυναίκες με το σύνδρομο είναι:
- Εύκολη πρόσληψη βάρους με αποτέλεσμα παχυσαρκία
- Ινσουλινική αντίσταση και μεταβολικό σύνδρομο
- Δυσκολίες στη σύλληψη και αυτόματες αποβολές στην αναπαραγωγική ηλικία
- Άπνοια ύπνου
- Κατάθλιψη, αγχώδης διαταραχή
Κάθε έφηβη που πάσχει από το σύνδρομο μπορεί να εμφανίσει ποικιλία από τα παραπάνω σημεία και συμπτώματα σε μια δεδομένη χρονική στιγμή ανάλογα με τη βαρύτητα του συνδρόμου. Καθώς μεγαλώνει και αν δε γίνουν οι κατάλληλες παρεμβάσεις, μπορεί να οδηγηθεί στην πλήρη έκφραση του συνδρόμου με εμφάνιση διαβήτη κύησης ή και πλήρη έκφραση διαβήτη τύπου 2, αρτηριακή υπέρταση, υπερπλασία ενδομητρίου κλπ.
Ποιες είναι οι αιτίες του συνδρόμου;
Πρόκειται για πολυπαραγοντική νόσο, δηλαδή για νόσο που προκαλείται όταν άτομα με γενετική προδιάθεση βρεθούν σε συνθήκες που ευνοούν την εκδήλωσή της, όπως για παράδειγμα η κακή διατροφή, το αυξημένο βάρος και η έλλειψη άσκησης. Στη βάση του συνδρόμου είναι κάποιες ορμονολογικές διαταραχές.
Πιο συγκεκριμένα, περίπου μια φορά το μήνα οι φυσιολογικές ωοθήκες παράγουν ένα ωοθυλάκιο το οποίο καθώς μεγαλώνει εκκρίνει ορμόνες. Στις έφηβες με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, η ωοθήκη αντί να παράγει ένα μεγάλο ωοθυλάκιο κάνει πολλά μικρά τα οποία δεν εξελίσσονται και παράγουν παθολογικές ορμόνες. Εκτός από τη διαταραχή στα επίπεδα των ορμονών του φύλου (ανδρογόνα) οι έφηβες με το σύνδρομο εμφανίζουν και προβληματική λειτουργία της ινσουλίνης, της ορμόνης που είναι υπεύθυνη για το μεταβολισμό της γλυκόζης στο αίμα. Εμφανίζουν ινσουλινική αντίσταση, δηλαδή η ινσουλίνη δεν μπορεί να ρίξει επαρκώς τα επίπεδα γλυκόζης, έστω κι αν παράγεται σε μεγάλες ποσότητες από το πάγκρεας.
Πρέπει να απευθυνθείτε σε ειδικό γιατρό;
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι ένα πολύπλοκο και όχι πολύ καλά καθορισμένο νόσημα που μπορεί να επηρεάσει με ύπουλο τρόπο διάφορα συστήματα της αναπτυσσόμενης έφηβης. Για παράδειγμα, οι έφηβες με το σύνδρομο μπορεί να εμφανίζουν και παθολογικά επίπεδα χοληστερόλης, προβλήματα στον ύπνο (υπνική άπνοια) ή και πρώιμα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Επιπλέον, κάποια από τα σημεία και συμπτώματα που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί αρχικά να αποδοθούν στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών αλλά στην πραγματικότητα να οφείλονται σε άλλα ενδοκρινικά νοσήματα τα οποία απαιτούν τελείως άλλη διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση, όπως είναι η μη κλασική μορφή της συγγενούς υπερπλασίας των επινεφριδίων, το σύνδρομο Cushing, ο υποθυρεοειδισμός, η υπερπρολακτιναιμία ή ακόμη και κάποιοι όγκοι που παράγουν ανδρογόνα.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, αν ο παιδίατρός σας ή εσείς διαπιστώσετε κάποια από τα συμπτώματα του συνδρόμου στην έφηβη κόρη σας, καλό είναι να απευθυνθείτε στον παιδοενδοκρινολόγο για την κατάλληλη διάγνωση και αντιμετώπιση.
Πώς γίνεται η διάγνωση του συνδρόμου;
Ο γιατρός με βάση το ιστορικό και τη λεπτομερή αντικειμενική εξέταση θα σας κατευθύνει σχετικά με τις εξετάσεις που χρειάζεται να κάνετε ώστε να επιβεβαιωθεί η διάγνωση του συνδρόμου και να αποκλειστούν άλλες νόσοι που έχουν παρόμοια κλινική εικόνα. Συνήθως θα ζητήσει να γίνουν εξέταση αίματος για μέτρηση συγκεκριμένων ορμονών και βασικές απεικονιστικές εξετάσεις. Πιο σπάνια, μπορεί να απαιτηθούν κάποια τεστ διέγερσης ή πιο εξειδικευμένες απεικονιστικές εξετάσεις ανάλογα με την κλινική εικόνα και τα πρώτα εργαστηριακά ευρήματα.
Πώς αντιμετωπίζεται το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών;
Η αντιμετώπιση του συνδρόμου εξατομικεύεται ανάλογα με την ασθενή και περιλαμβάνει την αντιμετώπιση των διαταραχών της περιόδου, της ινσουλινικής αντίστασης, καθώς και της ακμής και της υπερτρίχωσης.
Ο πιο συνήθης τρόπος αντιμετώπισής του είναι η λήψη αντισυλληπτικών φαρμάκων. Τα φάρμακα αυτά δε θεραπεύουν το σύνδρομο αλλά μπορούν να βελτιώσουν πολλά από τα συμπτώματά του όπως ο ασταθής κύκλος, η ακμή και η υπερτρίχωση. Επίσης μπορούν να προστατέψουν μακροπρόθεσμα τις γυναίκες από την ανάπτυξη κακοήθειας του ενδομητρίου. Μια εναλλακτική προσέγγιση είναι η χορήγηση προγεστερόνης που σταθεροποιεί τους κύκλους της εφήβου.
Άλλες θεραπείες οι οποίες μπορεί να χρησιμοποιηθούν για το σύνδρομο είναι τα αντιανδρογόνα τα οποία μπλοκάρουν τις ορμόνες που προκαλούν τα συμπτώματά του.
Η μετφορμίνη είναι φάρμακο που χρησιμοποιείται ευρέως στις έφηβες με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που εμφανίζουν παχυσαρκία και ινσουλινική αντίσταση. Μπορεί να βοηθήσει αυξάνοντας την ευαισθησία του οργανισμού στην ινσουλίνη και επομένως μειώνοντας τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Φαίνεται επίσης να βοηθάει (έστω και παροδικά) στην απώλεια κάποιων κιλών.
Φάρμακα για δερματική χρήση ή άλλες εξειδικευμένες θεραπείες για τη θεραπεία της ακμής και την αντιμετώπιση της υπερτρίχωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν υπό την καθοδήγηση ειδικού δερματολόγου και βοηθούν σημαντικά την εμφάνιση και την ψυχολογία των έφηβων κοριτσιών με το σύνδρομο.
Τι άλλο μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε;
Πολύ σημαντική βοήθεια στον οργανισμό προσφέρει η απώλεια βάρους, η σωστή διατροφή και η άσκηση. Η απώλεια έστω και 5% του σωματικού βάρους μπορεί να βοηθήσει σε όλες τις εκδηλώσεις του συνδρόμου και γι' αυτό πρέπει να είναι πρωταρχικός στόχος για κάθε έφηβη που πάσχει από το σύνδρομο. Επιπλέον, η συστηματική άσκηση μπορεί να βοηθήσει τόσο στην απώλεια βάρους και στη διατήρηση του όσο και στη μείωση της ινσουλινικής αντίστασης.
Το τελευταίο διάστημα, μελέτες έχουν δείξει ότι ορισμένα συμπληρώματα διατροφής βοηθούν σε κάποιες από τις εκδηλώσεις του συνδρόμου και μπορείτε να συζητήσετε σχετικά με τη δυνατότητα αυτή με το γιατρό σας.
Ποια είναι η πρόγνωση της νόσου;
Το συγκεκριμένο σύνδρομο δεν μπορεί να θεραπευτεί, μπορεί όμως να περιοριστούν στο μέγιστο οι εκδηλώσεις του. Είναι πολύ σημαντικό οι έφηβες να παρακολουθούνται από παιδοενδοκρινολόγο και να ακολουθούν έναν υγιεινό τρόπο ζωής με άσκηση και σωστή διατροφή. Έτσι θα ελαχιστοποιήσουν τις εκδηλώσεις του συνδρόμου και τις πιθανές μελλοντικές επιπλοκές του.
Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD
Τελευταία ενημέρωση: Ιούλιος 2019