headerlogo22

Ανεπάρκεια και έλλειψη βιταμίνης D σε βρέφη και παιδιά

Πρέπει εξαρχής να κάνουμε μια διευκρίνιση: έστω κι αν η φωτογραφία του θέματος δείχνει τις τροφές που περιέχουν μεγάλες ποσότητες βιταμίνης D (και οι οποίες αναφέρονται παρακάτω), τη μεγαλύτερη ποσότητα της ουσίας αυτής (μέχρι και 80%) ο οργανισμός μας την παράγει ο ίδιος με τη δράση του ήλιου στο δέρμα μας. Περίπου 15-20 λεπτά έκθεσης την ημέρα (πρόσωπο και χέρια) είναι αρκετά για να παράγει ο οργανισμός μας τη βιταμίνη D που χρειάζεται. Και τι καλύτερο από την ήπιο ανοιξιάτικο ήλιο των ημερών που τις πρωινές ή απογευματινές ώρες μπορεί να μας προσφέρει τα θετικά του χωρίς τις επικίνδυνες παρενέργειες; 

Τι είναι η βιταμίνη D;

Είναι μία από τις 4 λιποδιαλυτές βιταμίνες που χρειάζεται ο άνθρωπος (οι άλλες τρεις είναι η βιταμίνη A, η βιταμίνη Ε και η βιταμίνη Κ). Για την ακρίβεια δεν είναι μία μόνο χημική ένωση αλλά ομάδα ενώσεων με κυριότερους εκπροσώπους την βιταμίνη D3 (χοληκαλσιφερόλη) και τη βιταμίνη D2 (εργοκαλσιφερόλη). Οι βιταμίνες ως γνωστό, είναι χημικές ουσίες που δε μας προσφέρουν ενέργεια αλλά μας είναι απαραίτητες (σε ελάχιστες ποσότητες) προκειμένου ο οργανισμός μας να επιτελέσει με επιτυχία τις διάφορες λειτουργίες του. 

Ταυτόχρονα όμως η βιταμίνη D παίζει και το ρόλο της ορμόνης καθώς με τη λειτουργία της βοηθάει να διατηρεί ο οργανισμός σε σταθερά επίπεδα το ασβέστιο και το φωσφόρο στο αίμα, μέταλλα που εμπλέκονται σε διάφορες λειτουργίες και κυρίως στο μεταβολισμό των οστών. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια έχει φανεί ότι η βιταμίνη D μέσω των υποδοχέων της αλληλεπιδρά με περισσότερα από 2.000 γονίδια με αποτέλεσμα να παίζει σημαντικό ρόλο σε διάφορες λειτουργίες του σώματός μας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για το μέσο με το οποίο ο ήλιος έχει τα ευεργετικά του αποτελέσματα επάνω στον άνθρωπο. 

Γιατί η βιταμίνη D είναι σημαντική για τα βρέφη και τα παιδιά;

Εδώ και πολλά χρόνια είναι γνωστό ότι παιδιά με σοβαρή έλλειψη βιταμίνης D εμφανίζουν μια νόσο που ονομάζεται ραχίτιδα. Στη νόσο αυτή τα παιδιά έχουν λεπτά, εύθρυπτα και μαλακά οστά, κοντό ανάστημα καθώς και ραιβοποδία (δηλαδή στραβά πόδια) λόγω του ότι τα οστά των κάτω άκρων λυγίζουν υπό το βάρος του κορμού. Στις δυτικές κοινωνίες σπάνια πλέον διαγιγνώσκονται παιδιά με ραχίτιδα από έλλειψη βιταμίνης D, λόγω βελτίωσης της διατροφής και των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών.

Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει μεγάλη συζήτηση και δημοσιεύονται πολλές επιστημονικές έρευνες σχετικά με πολλαπλές άλλες δράσεις της βιταμίνης D στα παιδιά, τους εφήβους και τους ενήλικες. Αν και όλα τα δεδομένα δε συμφωνούν, φαίνεται ότι επαρκή επίπεδα της συγκεκριμένης βιταμίνης είναι απαραίτητα για μια πληθώρα καταστάσεων όπως:

  • Επαρκής αντίσταση σε λοιμώξεις
  • Σωστή λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος
  • Πρόληψη διαβήτη τύπου 1 και άλλων αυτοάνοσων νοσημάτων
  • Πρόληψη μεταβολικού συνδρόμου
  • Πρόληψη άσθματος και άλλων αλλεργικών παθήσεων
  • Πρόληψη νευρολογικών διαταραχών
  • Ακόμη και πρόληψη κάποιων μορφών κακοηθειών 
  • Σωστή ψυχοκοινωνική εξέλιξη

Πόση βιταμίνη D χρειάζεται ένα παιδί ανάλογα με την ηλικία του;

Οι ειδικοί προτείνουν όλα τα βρέφη να παίρνουν 400 διεθνείς μονάδες (IU) βιταμίνης D την ημέρα ξεκινώντας λίγες μέρες μετά τη γέννησή τους, όσες δηλαδή είναι οι ανάγκες συντήρησης. Αν το παιδί σας έχει κάποια πάθηση η οποία εμποδίζει την πρόσληψη επαρκών ποσοτήτων βιταμίνης D (βλ. παρακάτω), μπορεί να χρειάζεται ακόμη μεγαλύτερη ποσότητα.

Τα παιδιά που θηλάζουν αποκλειστικά έχουν έναν λόγο παραπάνω να λαμβάνουν το συγκεκριμένο συμπλήρωμα καθώς έχει φανεί ότι το μητρικό γάλα είναι φτωχό σε βιταμίνη D. Κι αυτό γιατί τα τελευταία χρόνια λόγω της καμπάνιας για αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο, πολλές έγκυοι και θηλάζουσες μητέρες εμφανίζουν και οι ίδιες έλλειψη της βιταμίνης με αποτέλεσμα και το γάλα τους να είναι φτωχό στη συγκεκριμένη βιταμίνη. Τα βρέφη που πίνουν ξένο γάλα το οποίο είναι ενισχυμένο, προτείνεται να λαμβάνουν συμπλήρωμα μέχρι να φτάσουν να καταναλώνουν τουλάχιστον 1 λίτρο την ημέρα.

Ακολουθήστε τις οδηγίες του παιδιάτρου για την ακριβή δοσολογία και το ακριβές σκεύασμα που θα πρέπει να χορηγήσετε στο βρέφος σας. Όσο επιβλαβής για την ανάπτυξη του βρέφους είναι η ανεπάρκεια βιταμίνης D, τόσο είναι και η υπερδοσολογία γι' αυτό πρέπει να συμβουλεύεστε τους επαγγελματίες υγείας.

Από την άλλη, τα παιδιά >2 ετών έχουν μεγαλύτερες ημερήσιες ανάγκες σε βιταμίνη D: 600 και σταδιακά μέχρι την εφηβεία φτάνουν στις 1000 IU την ημέρα. Σε αυτά όμως συνήθως γίνεται προσδιορισμός των επιπέδων της στο αίμα πριν χορηγηθεί συμπλήρωμα. Η αιμοληψία καλό είναι να γίνεται τους χειμερινούς μήνες οπότε υπάρχει η ελάχιστη ηλιοφάνεια και έκθεση στον ήλιο και επομένως υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσει το παιδί έλλειψη ή ανεπάρκεια. 

Όταν η 25-υδρόξυ-βιταμίνη D στο αίμα (που είναι ο πιο αξιόπιστος δείκτης) είναι κάτω από 20 ng/mL τότε μιλάμε για ανεπάρκεια, ενώ αν είναι κάτω από τα 12 ng/mL, μιλάμε για έλλειψη. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις πρέπει να δώσετε στο παιδί σας συμπλήρωμα βιταμίνης D από το στόμα. Τα συμπληρώματα αυτά είναι σε μορφή σταγόνων, σπρέι, κάψουλας ή χαπιού και ανάλογα με τις οδηγίες του παιδιάτρου μπορούν να δοθούν στα βρέφη και στα παιδιά. Όταν τα επίπεδα είναι 20 ng/mL και πάνω, υπάρχει επάρκεια βιταμίνης D και αυτός είναι ο στόχος μας καθώς φαίνεται ότι σ' αυτά τα επίπεδα εξασφαλίζεται σκελετική υγεία στο αναπτυσσόμενο παιδί και μειώνεται ο κίνδυνος ραχίτιδας, οστεοπόρωσης και καταγμάτων.

Πότε ένα παιδί κινδυνεύει να εμφανίσει ανεπάρκεια βιταμίνης D;

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αν το μωρό σας τρέφεται αποκλειστικά με μητρικό γάλα ή μητρικό γάλα και λίγο συμπλήρωμα, πρέπει να προσθέσετε βιταμίνη D στη διατροφή του. Επιπλέον, τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο αν δεν προσλαμβάνουν επαρκείς ποσότητες τροφών με βιταμίνη D, αν πάσχουν από νοσήματα που δεν επιτρέπουν την απορρόφηση της βιατμίνης D από το έντερο, αν δεν εκτίθενται καθόλου στον ήλιο, αν έχουν πολύ σκουρόχρωμο δέρμα, αν παίρνουν ορισμένα φάρμακα κλπ.

Ποιες τροφές περιέχουν μεγάλες ποσότητες βιταμίνης D;

Φαγητά και υγρά με μεγάλες ποσότητες βιταμίνης D είναι:

  • Το σκουμπρί, ο σολομός, ο τόνος, η σαρδέλα και άλλα λιπαρά ψάρια
  • Το μουρουνέλαιο
  • Ο κρόκος του αυγού
  • Τα μανιτάρια
  • Το συκώτι βοδινού
  • Το γάλα, το γιαούρτι και το τυρί (όταν είναι ενισχυμένα με βιταμίνη D)
  • Άλλες τροφές (πχ. δημητριακά του πρωινού) που είναι ενισχυμένα με βιταμίνη D (ελέγξτε τη διατροφική ετικέτα)

Να θυμάστε, όπως αναφέρθηκε, ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των αναγκών του σε βιταμίνη D ο οργανισμός μας το εξασφαλίζει από την έκθεση στον ήλιο. Ωστόσο, είναι σημαντικό να υπάρχει ισορροπία στο πόσο συχνά και για πόσο χρόνο εκτίθεται ένα παιδί στον ήλιο. Είναι απαραίτητη η χρήση του αντηλιακού τις μεσημβρινές ώρες των ανοιξιάτικων – καλοκαιρινών μηνών και καλό είναι να συμβουλεύεστε τον παιδίατρό σας σχετικά με τη μέγιστη διάρκεια έκθεσης στον ήλιο και το καταλληλότερο αντηλιακό προϊόν, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Νοέμβριος 2019