headerlogo22

Ανάπτυξη των αισθήσεων του βρέφους

Οι ικανότητες που έχει ένα βρέφος να βλέπει, να μυρίζει, να ακούει αλλά και να αισθάνεται το βοηθούν να μαθαίνει με γοργούς ρυθμούς κατά το πρώτο έτος ζωής. Αμέσως μετά τη γέννηση είναι εντυπωσιακό πόσο γρήγορα το νεογνό αλλάζει από το αρχικό έντονο κλάμα στην ηρεμία και τη γαλήνη μόλις έρθει σε επαφή με τη γυμνή κοιλιά και το στήθος της μητέρας του. Στη διαδικασία αυτή βοηθούν οι αισθήσεις της αφής, της όσφρησης και της ακοής καθώς το μωρό μυρίζει τη μητέρα του, νιώθει τη ζεστασιά του σώματός της και ακούει τη φωνή και τους χτύπους της καρδιάς της, ήχοι γνώριμοι από τους τελευταίους μήνες της ενδομήτριας ζωής. 

Η αλήθεια είναι ότι τους τελευταίους μήνες πριν τη γέννησή του, το μωρό απορροφά πολλές πληροφορίες από το περιβάλλον, με την αίσθηση της ακοής να παίζει το σημαντικότερο ρόλο. Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε πώς εξελίσσονται οι βασικές αισθήσεις του μωρού σας και πώς μπορείτε να το βοηθήσετε να τις εξελίξει ακόμα περισσότερο. 

Η αίσθηση της όρασης

Όσο κι αν ακούγεται απίστευτο, τους τελευταίους 1-2 μήνες της ενδομήτριας ζωής το κύημά σας μπορεί να διακρίνει το έντονο φως μέσα στη μήτρα. Ανάλογα με το πάχος του κοιλιακού λίπους, των μυών και το ρουχισμό της μητέρας αρκετό φυσικό φως μπορεί να φτάσει μέχρι τη μήτρα καθιστώντας το έμβρυο ικανό να βλέπει τις κινήσεις των χεριών και των ποδιών του.

Η όραση στο νεογνό είναι ελάχιστα ανεπτυγμένη. Μπορεί να παρακολουθεί πράγματα σε απόσταση 20-25 εκ. (περίπου η απόσταση την οποία απέχει το πρόσωπό σας από τα μάτια του όταν το θηλάζετε). Το μωρό δεν μπορεί να συγκλίνει με τα μάτια του για να εστιάσει σε αντικείμενα που βρίσκονται πιο κοντά ενώ τα μακρύτερα αντικείμενα δεν μπορεί να τα δει. Ωστόσο μπορείτε εύκολα να παρατηρήσετε ότι τα έντονα χρώματα, οι εναλλαγές χρωμάτων και οι έντονες εικόνες σε άσπρο - μαύρο το γοητεύουν και μπορούν να τραβήξουν την προσοχή του. Για το λόγο αυτό θα γυρίσει προς το παράθυρο σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, αν το ανοίξουμε και μπει φως ή μπορεί να παρακολουθεί με ενδιαφέρον ένα πρόσωπο με έντονα χρώματα ή πολλά μαλλιά. 

Περί τους δύο μήνες το μωρό σας μπορεί να αρχίσει να εστιάζει σε πιο μακρινά αντικείμενα και σταδιακά αυτή του η ικανότητα θα βελτιώνεται έστω κι αν δε θα μπορεί να τα διακρίνει στις λεπτομέρειές τους. 

Το μωρό των πέντε μηνών αρχίζει να συντονίζει τα μάτια και το σώμα του. Έτσι θα διαπιστώσετε ότι το μωρό σας εστιάζει σε αυτή την ηλικία σε κάποιο αντικείμενο και στη συνέχεια τεντώνει το χέρι του προκειμένου να το πιάσει. 

Μέχρι τους έξι μήνες μπορεί το μωρό να εστιάσει σε αντικείμενο σε οποιαδήποτε απόσταση και σιγά σιγά αναπτύσσει την ικανότητα να έχει την αίσθηση του βάθους. Για παράδειγμα, αν το έχετε σε μια κούνια και το σπρώχνετε πέρα-δώθε καταλαβαίνει ότι όσο πιο μακριά είστε τόσο μικρότερη φαίνεστε. Περί τους δώδεκα μήνες πλέον, η όραση του μωρού σας είναι περίπου στα επίπεδα ενός ενήλικα.

Μπορείτε να βοηθήσετε το μωρό σας να εξελίξει ικανοποιητικά την όρασή του στα αρχικά στάδια κρατώντας το κοντά στο πρόσωπό σας και μιλώντας του ώστε να διεγείρετε την όραση παράλληλα με την ακοή του. Θα διαπιστώσετε σύντομα ότι παρακολουθεί τις ιδιαιτερότητες του προσώπου σας, πχ. το χρώμα των ματιών σε σχέση με το άσπρο σκληρό χιτώνα, το όριο των μαλλιών ή των χειλιών σας σε σχέση με το δέρμα κλπ. Καθώς περνούν οι μήνες, μπορείτε να αγοράζετε παιχνίδια που έχουν έντονα χρώματα, καθρέφτες και κίνηση ώστε να κεντρίσετε την προσοχή του και να αρχίσει να εστιάζει με μεγαλύτερη ακρίβεια σε αντικείμενα που απέχουν διαφορετικές αποστάσεις. 

Η αίσθηση της ακοής 

Ήδη από τις 20 εβδομάδες ενδομήτριας ζωής το έμβρυο μπορεί να αρχίζει να αντιλαμβάνεται θορύβους. Στη μήτρα το πιο πιθανό είναι ότι ακούει τακτικά τη φωνή σας, έστω κι αν είναι κάπως αλλοιωμένη - και μάλιστα περισσότερο κι από την καρδιά σας. Κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου μπορείτε να αισθανθείτε το μωρό σας να κινείται ανταποκρινόμενο σε εξωτερικούς θορύβους και ήχους. 

Το νεογνό θυμάται ήχους από την ενδομήτρια ζωή, όπως για παράδειγμα τη φωνή σας ή μουσικές και τραγούδια που άκουγε πριν γεννηθεί. Επιπλέον το νεογέννητο ανταποκρίνεται σε ακουστικά ερεθίσματα και γυρνάει από πολύ νωρίς το κεφάλι του ή ανοιγοκλείνει τα μάτια του αν κάποιος ήχος του κινήσει το ενδιαφέρον. 

Περί τους τρεις μήνες το μωρό σας μπορεί να αρχίσει να αναπαράγει θορύβους για να εκφράσει συναισθήματα (πχ. χαρά) και να βαβαλίζει. Από τους πέντε μήνες και μετά αρχίζει να αναπαράγει ακόμα πιο έντονα αυτούς τους ήχους, γύρω στους 8-9 μήνες αρχίζει να καταλαβαίνει την έννοια πολλών λέξεων που ακούει και σιγά σιγά αρχίζουν οι πρώτες προσπάθειες επανάληψης κάποιων συλλαβών που ακούει συνέχεια πχ. ‘ντανταντανταντα’ ή ‘μαμαμαμαμαμα’.

Μπορείτε να το βοηθήσετε να αναπτύξει την ακοή του με τους εξής τρόπους:

  • μουσικά παιχνίδια κατάλληλα για την ηλικία του
  • διαβάζοντας του βιβλία με εικόνες και ονοματίζοντάς του αντικείμενα τα οποία βλέπει
  • κοντά στο χρόνο μπορείτε να του ζητάτε να δείχνει αντικείμενα στις σελίδες από τα βιβλία που του διαβάζετε, πχ. «πού είναι το παπάκι, μπορείς να μου δείξεις;»

Μ' αυτόν τον τρόπο θα βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει και τις λεκτικές του ικανότητες.

Να θυμάστε ότι κατά τα πρώτα χρόνια ζωής ενός παιδιού η ακοή είναι η πιο σημαντική αίσθηση για την ψυχοκοινωνική του εξέλιξη (είναι πιο σημαντική ακόμη και από την όραση). Για το λόγο αυτό, τα τελευταία χρόνια γίνεται στην ηλικία των 3-4 μηνών έλεγχος της ακοής του βρέφους με τις λεγόμενες ωτακουστικές εκπομπές. Επιπλέον, οποιαδήποτε στιγμή αμφιβάλλετε για το κατά πόσο ακούει το παιδί σας, συζητήστε άμεσα τον προβληματισμό σας αυτόν με τον παιδίατρο.

Η αίσθηση της όσφρησης

Κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου της εγκυμοσύνης το έμβρυό σας μπορεί να προσδιορίσει μυρωδιές από τα τρόφιμα που καταναλώνετε και από τα αρώματα που εισπνέετε μέσω του αμνιακού υγρού. Το νεογνό γεννιέται με πλήρη αίσθηση της όσφρησης και γι' αυτό καταλαβαίνει τη μητέρα του από τη μυρωδιά του γάλακτος και του στήθους της όπως επίσης και από τον ιδρώτα της και τα προϊόντα περιποίησης. 

Η όσφρηση είναι αυτή που θα βοηθήσει το νεογνό να βρει το δρόμο προς το στήθος σας και να γυρίσει το κεφάλι προς τη θηλή του μαστού για να θηλάσει ή να συνειδητοποιήσει ότι βρίσκεται στην αγκαλιά σας. Τα μωρά που θηλάζουν φαίνεται ότι καταλαβαίνουν καλύτερα μέσω της όσφρησης τη μητέρα τους σε σχέση με τα μωρά που πίνουν ξένο γάλα καθώς βρίσκονται πολύ πιο κοντά στο σώμα της και για μεγαλύτερα διαστήματα. 

Μπορείτε να βοηθήσετε το μωρό να σας καταλαβαίνει με την όσφρησή του έχοντάς το συχνά πάνω στο γυμνό σώμα σας. Κάποιοι αναπτυξιολόγοι προτείνουν τη χρήση ασφαλών προϊόντων και αντικειμένων με χαρακτηριστική μυρωδιά προκειμένου να βοηθήσετε στην εξέλιξη της όσφρησής του. Τοποθετήστε για παράδειγμα κάτω από τη μύτη του (με προσοχή ώστε να μην έρθουν σε επαφή με το δέρμα) κόκκους καφέ, ώριμα φρούτα, βότανα, ήπια καρυκεύματα, δερμάτινα αντικείμενα ή και τα προϊόντα περιποίησης του δέρματός του. 

Η αίσθηση της αφής

Ήδη από το πρώτο τρίμηνο της ενδομήτριας ζωής το έμβρυο αρχίζει να αισθάνεται την απτική αίσθηση στο στόμα. Μετά τη γέννηση όλα τα νεογνά λατρεύουν την επαφή σώματος με σώμα και δέρματος με δέρμα. Μάλιστα η τεχνική kangaroo care δηλαδή η άμεση επαφή του νεογνού με το στήθος της μητέρας του βοηθάει τα νεογνά να αναπνέουν καλύτερα, να κλαίνε λιγότερο και να θηλάζουν περισσότερο. Τους μήνες που ακολουθούν, τα βρέφη ανακαλύπτουν τον κόσμο γύρω τους σε μεγάλο βαθμό μέσω της απτικής αίσθησης του στόματός τους. 

Μεταξύ 4 και 6 μηνών το μωρό σας θα αναπτύξει μια μεγάλη ικανότητα να πιάνει αντικείμενα, να τα φέρει από χέρι σε χέρι και μ' αυτόν τον τρόπο να μαθαίνει γι' αυτά. Στη συνέχεια, και αφού ξεκινήσει να μπουσουλάει, θα επιλέγει με μεγαλύτερη ευκολία τι θα πιάνει στα χέρια του προκειμένου να το εξερευνήσει.

Μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει την αίσθηση της αφής και της αισθητικότητας του δέρματός του κάνοντας από νωρίς μασάζ σε όλο του το σώμα καθώς και δίνοντάς του την ευκαιρία να πιάνει από νωρίς αντικείμενα με διαφορετικές υφές. Αυτό μπορείτε να το πετύχετε με ειδικά βιβλία που έχουν διαφορετικής αίσθησης επιφάνειες ή με αντικείμενα (πχ. πλαστικά παιχνιδάκια, μικρά τμήματα υφάσματος, κορδόνια, χαρτόνια κλπ.) τα οποία μπορείτε να δίνετε να πιάνει και να ονοματίζετε την κάθε επιφάνεια. 

Η αίσθηση της γεύσης

Κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ζωής οι γευστικοί κάλυκες αρχίζουν να αναπτύσσονται περίπου στις 7-8 εβδομάδες. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου τρίμηνου το έμβρυό σας θα καταλαβαίνει τις εναλλαγές γεύσης μέσα στο αμνιακό υγρό ανάλογα με τη δική σας διατροφή. 

Μετά τον τοκετό το νεογνό δέχεται πιο εύκολα τις γλυκές τροφές και γι' αυτόν το λόγο προτιμάει το γάλα το οποίο είναι πλούσιο σε υδατάνθρακες. Τα μωρά σ' αυτήν την ηλικία αλλά και αργότερα, συνήθως αποφεύγουν τα ξινά και τα πικρά. Αντίθετα, περί τους 4 με 6 μήνες αρχίζουν να έχουν μια ροπή προς τις αλμυρές γεύσεις. Είναι εντυπωσιακό ότι τα μωρά που θηλάζουν έχουν περισσότερη διάθεση να δοκιμάσουν και να δεχτούν μεγαλύτερη ποικιλία γεύσεων κατά την έναρξη στερεών τροφών καθώς έχουν ήδη εκτεθεί σε πολλές από αυτές μέσω της διατροφής της θηλάζουσας μητέρας

Εφόσον θηλάζετε, μπορείτε να βοηθήσετε την ανάπτυξη της γεύσης στο μωρό σας έχοντας η ίδια ποικιλία γευστικών ερεθισμάτων και αποφεύγοντας το χωρίς λόγο περιορισμό του διαιτολογίου σας. Όταν περάσουν οι πρώτοι μήνες ζωής, κρατήστε το μωρό στο τραπέζι μαζί σας καθώς τρώτε να σας παρακολουθεί: όσο περισσότερο βλέπει να απολαμβάνετε το φαγητό σας τόσο περισσότερο θα είναι και αυτό δεκτικό σε ποικιλία γεύσεων. Όταν, τέλος, ξεκινήσετε τις στερεές τροφές, προσπαθήστε να του δίνετε ποικιλία γεύσεων και συνδυασμό διαφόρων τροφίμων σύμφωνα με τις οδηγίες του παιδιάτρου σας.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Μάρτιος 2018