headerlogo22

Μηνιγγίτιδα: τι είναι και πώς προλαμβάνεται;

Στο άκουσμα και μόνο της λέξης «μηνιγγίτιδα» οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν ανησυχία και άγχος. Και δεν είναι τυχαίο καθώς στο παρελθόν (πριν τη χρήση των εμβολίων) η νόσος αυτή προκαλούσε συχνά θανάτους σε άτομα που ήταν απόλυτα υγιή. Και μάλιστα μέσα σε διάστημα λίγων ωρών. Τι ακριβώς είναι η μηνιγγίτιδα;

Ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός αποτελούν το κεντρικό νευρικό σύστημα του ανθρώπου. Για να προστατευτούν επαρκώς βρίσκονται μέσα σε οστέινα περιβλήματα, ο εγκέφαλος μέσα στο κρανίο και ο νωτιαίος μυελός μέσα στη σπονδυλική στήλη. Επιπλέον, και τα δύο αυτά όργανα περιβάλλονται από 3 προστατευτικές μεμβράνες που ονομάζονται μήνιγγες. Η μηνιγγίτιδα είναι η φλεγμονή των μηνίγγων.

Πού οφείλεται η μηνιγγίτιδα;

Η συγκεκριμένη νόσος μπορεί να οφείλεται τόσο σε λοιμογόνους παράγοντες όσο και σε άλλες αιτίες (πχ. χημικές ουσίες, φάρμακα κλπ). Η μηνιγγίτιδα που προκαλείται από λοιμογόνους παράγοντες είναι συνήθως ιογενούς ή μικροβιακής αιτιολογίας ανάλογα με το αν είναι ιός ή μικρόβιο ο παράγοντας που την προκαλεί.

Οι ιογενείς μηνιγγίτιδες είναι συνήθως πιο ήπιες, αν και σ’ ορισμένες περιπτώσεις, κι αυτές μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές επιπλοκές. Αυτές που είναι σχεδόν πάντα πολύ σοβαρές είναι οι μικροβιακές μηνιγγίτιδες καθώς είναι επιθετικές, εξελίσσονται πολύ γρήγορα και μπορούν να οδηγήσουν σε θάνατο του ατόμου ακόμη και μέσα σε λίγες ώρες.

Υπάρχουν τρία βασικά μικρόβια που μπορούν να προκαλέσουν μικροβιακή μηνιγγίτιδα σε παιδιά κι ενήλικες: ο πνευμονιόκοκκος, ο αιμόφιλος της γρίπης (που δεν έχει καμία σχέση με τον ιό της γρίπης) και ο μηνιγγιτιδόκοκκος.  

Οι παλιότεροι παιδίατροι περιγράφουν από το παρελθόν περιστατικά παιδιών που εμφάνιζαν ραγδαία επιδείνωση της κατάστασής τους («μπροστά στα μάτια μας») παρά τις ιατρικές προσπάθειες και τελικά έχαναν τη ζωή τους μέσα σε λίγες ώρες. Την τελευταία δεκαπενταετία, χάρη στα εμβόλια ενάντια στον πνευμονιόκοκκο, τον αιμόφιλο της γρίπης και στους 4 από τους 5 υποτύπους του μηνιγγιτιδόκοκκου (A, C, W135 και Y) τέτοια περιστατικά συμβαίνουν πολύ σπάνια στη χώρα μας.

Περαιτέρω, ακριβώς λόγω της επιτυχίας των παραπάνω εμβολίων, η συντριπτική πλειοψηφία των λίγων κρουσμάτων (κάποιες δεκάδες ανά έτος) μικροβιακής μηνιγγίτιδας που σημειώνονται πλέον στη χώρα μας οφείλεται σε έναν και μόνο υπότυπο του μηνιγγιτιδόκοκκου που είναι ο μηνιγγιτιδόκοκκος Β.  

Μηνιγγίτιδα από μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου Β

H μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος τύπου Β (γνωστή και ως μηνιγγίτιδα Β) είναι μία σοβαρή νόσος που προκαλείται από το βακτήριο μηνιγγιτιδόκοκκος τύπου Β (Neisseria meningitidis type Β). Το μικρόβιο αυτό έχει την τάση να προκαλεί λοίμωξη των μηνίγγων, ενώ επιπλέον, μπορεί να προκαλέσει σοβαρή λοίμωξη του αίματος που ονομάζεται μηνιγγιτιδοκοκκική σηψαιμία.

Πώς μεταδίδεται η νόσος και τι συμπτώματα έχει;

Η νόσος μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο με τα σταγονίδια του αέρα και το σάλιο, για παράδειγμα με τον βήχα, το φτέρνισμα ή το κοινωνικό φιλί. Είναι εντυπωσιακό ότι περίπου ένας στους 5 ανθρώπους έχουν τον μηνιγγιτιδόκοκκο φυσιολογικά στη μύτη και/ή στον φάρυγγά τους χωρίς να το γνωρίζουν και χωρίς να νοσούν. Οι άνθρωποι αυτοί λέγονται «φορείς» του μικροβίου και σε κατάλληλες συνθήκες μπορούν να μεταδώσουν το μικρόβιο σε κάποιον άλλον οπότε αυτός θα εμφανίσει τη νόσο.

Δυστυχώς στα αρχικά στάδια, η μηνιγγίτιδα Β εμφανίζεται σαν ένα απλό κρυολόγημα κι αυτό κάνει πολύ δύσκολη την έγκαιρη διάγνωσή της. Εξελίσσεται ραγδαία και μέσα σε κάποιες ώρες ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει σοβαρά συμπτώματα όπως υψηλό πυρετό, έντονο πονοκέφαλο, αυχενική δυσκαμψία, φωτοφοβία, αιμορραγικό εξάνθημα, σύγχυση, ακόμη και σπασμούς. Περίπου το 10% των ατόμων που θα νοσήσουν θα καταλήξει, ενώ 1 στους 5 θα εμφανίσει σοβαρά μόνιμα νευρολογικά και άλλα προβλήματα όπως κώφωση, τύφλωση, ακρωτηριασμούς άκρων κα.

Ποιοι είναι παράγοντες κινδύνου για νόσηση;

Όσον αφορά την ηλικία, τα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι τα βρέφη και τα νήπια μέχρι 3-4 ετών καθώς και οι έφηβοι έχουν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να νοσήσουν. Υπολογίζεται ότι σχεδόν 50% των περιπτώσεων αφορούν σε παιδιά <2 ετών.

Άλλοι παράγοντες εκτός από την ηλικία που αυξάνουν τον κίνδυνο νόσησης είναι το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, το κάπνισμα (ενεργητικό ή παθητικό), κάποια προηγηθείσα λοίμωξη του αναπνευστικού (ιογενής ή άλλη) καθώς και κάποιες ανοσολογικές ανεπάρκειες (δηλαδή ελλείμματα στην άμυνα του οργανισμού).

Πώς μπορεί να προληφθεί η νόσος;

Κεντρικός πυλώνας της πρόληψης απέναντι στα λοιμώδη νοσήματα είναι ο εμβολιασμός. Για τη μηνιγγίτιδα Β, γινόταν προσπάθεια ανάπτυξης ενός εμβολίου για περισσότερα από 20 χρόνια λόγω των ιδιαιτεροτήτων του σχετικού μικροβίου. Από το 2013 κυκλοφορεί σε πολλές χώρες του κόσμου (και στη χώρα μας) το σχετικό εμβόλιο το οποίο μπορεί να γίνει παράλληλα με τον υπόλοιπο εμβολιασμό ήδη από την ηλικία των 2 μηνών. Ανάλογα με την ηλικία που το παιδί ξεκινάει τον σχετικό εμβολιασμό, απαιτούνται 4, 3 ή 2 δόσεις. Συζητήστε με τον παιδίατρό σας πόσες δόσεις χρειάζονται για το παιδί σας.

Σαφώς βέβαια, παραμένει πολύ σημαντική η σχολαστική τήρηση των κανόνων υγιεινής ως προληπτικό μέτρο ενάντια στις λοιμώξεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, σημαντικό προληπτικό ρόλο έχει και η λεγόμενη χημειοπροφύλαξη, δηλαδή η χορήγηση συγκεκριμένου αντιβιοτικού σε όσους ήρθαν σε πολύ κοντινή επαφή με το άτομο που νόσησε από τη νόσο. Το κλείσιμο ολόκληρων τάξεων ή σχολείων (που συχνά εφαρμόζεται στη χώρα μας ως μέτρο πρόληψης) έχει αξία μόνο σε επιδημικές εξάρσεις της νόσου, δηλαδή όταν εμφανιστούν πολλαπλά κρούσματα μαζεμένα σε χώρο και χρόνο. 

Πόσο ασφαλές είναι το εμβόλιο ενάντια στη μηνιγγίτιδα Β

Έχουμε περίπου 5 χρόνια που χρησιμοποιούμε το συγκεκριμένο εμβόλιο και έχουν γίνει περισσότερες από 25 εκατομμύρια δόσεις στις χώρες που κυκλοφορεί. Στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες χώρες με αποτελεσματικό σύστημα καταγραφής των πιθανών παρενεργειών (πχ. Αγγλία) το εμβόλιο έχει δείξει εξαιρετικό προφίλ ασφάλειας και αποτελεσματικότητας.

Όσον αφορά τις πιθανές παρενέργειες, αυτό που συνήθως παρατηρούμε είναι μία μέτρια τοπική αντίδραση τις πρώτες μέρες μετά το εμβόλιο. Πιο σπάνια, έντονος τοπικός ερεθισμός, άλγος, οίδημα και θερμότητα μπορεί να αναπτυχθούν, είναι όμως παροδικά και δεν αφήνουν κανένα υπόλειμμα. Σε περίπτωση που το παιδί σας εμφανίσει τέτοιες έντονες τοπικές παρενέργειες, συζητήστε με τον παιδίατρό σας τον τρόπο αντιμετώπισής τους.

Τι γίνεται με το κόστος του και την κάλυψη από το κράτος;

Το συγκεκριμένο εμβόλιο είναι από την άνοιξη του 2017 στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και αποζημιώνεται μόνο για πολύ συγκεκριμένες ομάδες ατόμων με ειδικές παθήσεις. Τέτοιες είναι η ανατομική ή λειτουργική ασπληνία (πχ. άτομα με δρεπανοκυτταρική αναιμία), η εμμένουσα έλλειψη κλασμάτων συμπληρώματος (πρόκειται για τύπους ανοσοανεπάρκειας) και η θεραπεία με το φάρμακο eculizumab (μονοκλονικό αντίσωμα).

Οι υπόλοιπες οικογένειες θα πρέπει να επωμιστούν το κόστος του εμβολίου, θα λέγαμε όμως ότι αξίζει τον κόπο καθώς θωρακίζουν το παιδί τους απέναντι σε ένα σπάνιο αλλά πολύ σοβαρό και δυνητικά θανατηφόρο νόσημα.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Δείτε στο παρακάτω βίντεο παραστατικά, στοιχεία σχετικά με την κλινική εικόνα, τη διάγνωση και την αντιμετώπιση της μηνιγγίτιδας:

Τελευταία ενημέρωση: Νοέμβριος 2018