10 μύθοι σχετικά με τα εμβόλια

Τα εμβόλια, μαζί με το καθαρό τρεχούμενο νερό, έχουν σώσει περισσότερες ανθρώπινες ζωές από οποιοδήποτε άλλο επιστημονικό επίτευγμα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια η ξενόφερτη μόδα της εμβολιοφοβίας έχει εμφανιστεί και στη χώρα μας με αποτέλεσμα κάποιοι γονείς να είναι διστακτικοί ή ακόμη και να αποφεύγουν τελείως να εμβολιάσουν τα παιδιά τους.

Επιφυλάξεις και αντιρρήσεις για τον εμβολιασμό είχαν εμφανιστεί ήδη αμέσως μετά την επιτυχή δοκιμή από τον Edward Jenner, του πρώτου εμβολίου εναντίον της ευλογιάς το 1796. Ο άγγλος γιατρός λοιδορήθηκε σχεδόν από το σύνολο του Τύπου, ενώ σφοδρή ήταν και η επίθεση που δέχθηκε από την Εκκλησία που ισχυριζόταν ότι ο εμβολιασμός ήταν απεχθής πράξη και ενάντια στη θεϊκή θέληση.

Στις μέρες μας, με πολύ μεγάλη ευκολία αναπαράγονται στο διαδίκτυο ανυπόγραφες ανακρίβειες σχετικά με τα εμβόλια που εκτείνονται από μισές αλήθειες μέχρι χονδροειδή ψέματα. Παρακάτω λοιπόν, γίνεται προσπάθεια να ξεκαθαριστεί η αλήθεια με βάση τα επιστημονικά δεδομένα που υπάρχουν και να ανατραπούν κάποιοι μύθοι που κυκλοφορούν ευρέως μεταξύ των αντιεμβολιαστών.

Μύθος 1: Δεν υπάρχει λόγος εμβολιασμού καθώς τα σχετικά νοσήματα έχουν εξαφανιστεί

Η αλήθεια: πράγματι, πολλά από τα νοσήματα για τα οποία εμβολιάζονται σήμερα τα παιδιά μας έχουν μειωθεί στο ελάχιστο ή έχουν εξαφανιστεί από τη χώρα μας. Μάλιστα, λέγεται ότι τα εμβόλια έχουν πέσει θύμα της ίδιας τους της επιτυχίας: καθώς έχουν εξαλείψει πολλά νοσήματα, δε συνειδητοποιούμε από πόσο σοβαρές επιπλοκές μας προφυλάσσουν και δεν αναγνωρίζουμε την αξία τους. Οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε ούτε καν θεωρητικά αίσθηση του πώς είναι να ζεις παράλυτος από πολιομυελίτιδα, να πεθαίνεις με σπασμούς από τέτανο, να παθαίνεις εγκεφαλίτιδα από ιλαρά.

Παρόλα αυτά, νοσήματα που έχουμε ξεχάσει, κάνουν την επανεμφάνισή τους όπως το τελευταίο διάστημα η ιλαρά. Καθώς η εμβολιαστική κάλυψη για τα περισσότερα λοιμώδη νοσήματα δεν είναι αρκετά υψηλή, υπάρχουν ακόμη πολλά επίνοσα άτομα, άτομα δηλαδή που μπορούν να κολλήσουν τη νόσο και να εμφανίσουν τις επιπλοκές της.

Ένας άλλος παράγοντας είναι ότι οι συχνές μεταναστεύσεις πληθυσμών ανθρώπων που ζουν σε κακές συνθήκες υγιεινής, αυξάνει τον κίνδυνο επανεμφάνισης λοιμωδών νοσημάτων σε μία χώρα που δεν έχει επαρκή εμβολιαστική κάλυψη, όπως συμβαίνει με τη χώρα μας για ορισμένα νοσήματα.

Μύθος 2: Δεν εμβολίασα το παιδί μου κι αυτό δεν έχει πάθει τίποτα. Άρα τα εμβόλια δεν είναι απαραίτητα

Η αλήθεια:  Όταν είναι εμβολιασμένο ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού (συνήθως >95%) υπάρχει η λεγόμενη ανοσία αγέλης: καθώς η διασπορά του λοιμώδους παράγοντα ανακόπτεται λόγω των πολλών εμβολιασμένων ατόμων, προστατεύονται έμμεσα και τα μη εμβολιασμένα άτομα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για ευάλωτους πληθυσμούς όπως πχ. τα βρέφη που δεν μπορούν να εμβολιαστούν για κάποια νοσήματα ή τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα (πχ. παιδιά με κακοήθειες ή με ανοσοανεπάρκειες).

Επομένως, ένα παιδί που εμβολιάζεται προσφέρει προστασία και στο περιβάλλον του, ενώ ένα παιδί που παραμένει ανεμβολίαστο αποτελεί δυνητικά «απειλή»τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους γύρω του καθώς ανά πάσα στιγμή μπορεί να κολλήσει κάποιο λοιμώδες νόσημα και να το διασπείρει στο περιβάλλον. Γι' αυτό το λόγο, ορισμένα νοσήματα εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα σε πληθυσμούς που είναι ανεμβολίαστοι (πχ. αθίγγανων) με αποτέλεσμα να σημειώνονται ακόμη και θάνατοι από «ξεχασμένα» νοσήματα όπως είναι η ιλαρά και ο κοκκύτης.

Μύθος 3: Ενήλικοι που δεν εμβολιάστηκαν στο παρελθόν, είναι υγιείς παρά το ότι έχουν νοσήσει. Άρα τα εμβόλια δεν είναι απαραίτητα

Η αλήθεια: Στο παρελθόν, το ότι οι οικογένειες έκαναν πολλά παιδιά ήταν και λόγω της αυξημένης θνητότητας που υπήρχε στην παιδική ηλικία και που οφειλόταν κυρίως στα λοιμώδη νοσήματα. Η ευχή «να σας ζήσει» που ακόμη χρησιμοποιούμε, τότε λεγόταν με την κυριολεκτική έννοια: να σας ζήσει το παιδί, να μην πεθάνει.

Αν λοιπόν υπάρχουν σήμερα ενήλικες που έχουν περάσει στην παιδική τους ηλικία για παράδειγμα ιλαρά και δεν εμφανίζουν κάποιο πρόβλημα υγείας, υπήρξαν και αρκετοί συνομήλικοι τους που εμφάνισαν σοβαρές επιπλοκές ή που πέθαναν καθώς περίπου 1 στις 1000 περιπτώσεις ιλαράς οδηγεί στο θάνατο. Μπορεί λοιπόν οι περισσότεροι που νόσησαν στην προ εμβολίων εποχή από ιλαρά, ανεμοβλογιά κλπ. να μην εμφάνισαν προβλήματα, κάποιοι όμως δεν είναι σήμερα μαζί μας για να μας διηγηθούν τις λεπτομέρειες της νόσησής τους.

Μύθος 4: Αρκούν οι καλές συνθήκες υγιεινής ή ο αποκλειστικός θηλασμός για να αποτρέψουμε τη μετάδοση των λοιμωδών νοσημάτων που προλαμβάνονται με τα εμβόλια

Η αλήθεια: οι καλές συνθήκες υγιεινής μπορούν να μας προστατέψουν από την έκθεση σε κάποιους λοιμογόνους παράγοντες, αλλά όχι και από τη νόσηση σε περίπτωση που έρθουμε σε επαφή με αυτούς. Επιπλέον άλλες λοιμώξεις που μεταδίδονται αερογενώς (πχ. ιλαρά, κοκκύτης, πολιομυελίτιδα) μπορούν να μεταδοθούν ανεξάρτητα από το πόσο καθαροί είμαστε. Άρα, οι καλές συνθήκες υγιεινής παίζουν συμπληρωματικό ρόλο στην πρόληψη κάποιων ασθενειών και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τα εμβόλια. 

Επιπλέον, ο αποκλειστικός θηλασμός όσο κι αν έχει εξαιρετικά οφέλη για το βρέφος, δεν μπορεί να το προστατεύσει από όλα τα νοσήματα που προλαμβάνονται με τους εμβολιασμούς.

Μύθος 5: Τα εμβόλια δεν είναι ασφαλή

Η αλήθεια: όπως όλα τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην ιατρική, τα εμβόλια περνούν από πολυετείς αυστηρούς ελέγχους μέχρι να βγουν στην κυκλοφορία. Αλλά και από τη στιγμή αυτή και μετά, υπάρχει ένα πολύ αποτελεσματικό δίκτυο καταγραφής και παρακολούθησης ανεπιθύμητων ενεργειών σε οργανωμένες χώρες του Δυτικού κόσμου (μεταξύ αυτών και στη χώρα μας), οπότε είναι αδύνατο να συμβεί κάτι σοβαρό και να μη γίνει αντιληπτό.

Είναι μάλιστα τα εμβόλια τόσο ευρέως χρησιμοποιούμενα που είναι απίθανο να μην αναδειχτεί κάποια πιθανή σοβαρή τους ανεπιθύμητη ενέργεια. Τα επιδημιολογικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει σύνδεση των εμβολίων με την ανάπτυξη αλλεργικών, αυτοάνοσων ή/και αναπνευστικών νοσημάτων στη μετέπειτα ζωή του ατόμου. Επιπλέον, σε καμία περίπτωση δε σχετίζονται με την αύξηση μορφών καρκίνου ή με εμφάνιση λευχαιμίας σε παιδιά, πληροφορία που διακινείται ευρέως στο διαδίκτυο τα τελευταία χρόνια. Αντίθετα, ορισμένα εμβόλια (πχ. αυτά έναντι του HPV και της ηπατίτιδας Β) προστατεύουν από την ανάπτυξη κακοηθειών.

Mακάρι να μην υπήρχαν λοιμώδη νοσήματα ώστε να μη χρειάζεται τα παιδιά μας να κάνουν εμβόλια, να παίρνουν αντιβιώσεις, να νοσηλεύονται στα νοσοκομεία, να χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας αυτών των νοσημάτων. Τα λοιμώδη νοσήματα όμως ήταν, είναι και θα είναι εδώ. Και στη ζυγαριά των υπέρ και των κατά, τα εμβόλια έχουν να μας προσφέρουν πολλά περισσότερα σε σχέση με κάποιες σπάνιες παρενέργειες που μπορεί να έχουν.

Μύθος 6: Τα εμβόλια (ιδίως το τριπλό ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας) προκαλούν αυτισμό

Η αλήθεια: το 1998 ο Άγγλος χειρουργός Andrew Wakefield δημοσίευσε σε αξιόπιστο αγγλικό ιατρικό περιοδικό (The Lancet) μια μικρή μελέτη η οποία συνέδεε το εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας με την εμφάνιση αυτισμού. H έρευνα όμως απέδειξε πως ο Wakefield είχε λάβει παράνομα χρήματα από δικηγόρους που ειδικεύονταν σε μηνύσεις εναντίον φαρμακευτικών εταιρειών και πως είχε αλλοιώσει τα δεδομένα των ανεξάρτητων συνεργατών του, όπως οι ίδιοι κατήγγειλαν.

Ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια πολλές μεγάλες μελέτες που κατέδειξαν ότι δεν υπάρχει καμία σχέση μεταξύ του τριπλού εμβολίου και της εμφάνισης αυτισμού. Αυτό όμως που είναι θα λέγαμε ένα «πείραμα» σε πραγματικές συνθήκες και που αποδεικνύει πέρα από κάθε αμφιβολία την απουσία συσχέτισης μεταξύ του συγκεκριμένου εμβολίου και της συγκεκριμένης νόσου, είναι η αύξηση των κρουσμάτων αυτισμού στις ΗΠΑ τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μια χρονική περίοδος κατά την οποία η εμβολιαστική κάλυψη με MMR μειώθηκε σημαντικά λόγω του αντιεμβολιαστικού κινήματος. Δεν μπορεί λοιπόν ένα εμβόλιο που γίνεται όλο και λιγότερο να προκαλεί μία νόσο που αυξάνεται όλο και περισσότερο σε συχνότητα σε έναν τεράστιο πληθυσμό.

Μύθος 7: Τα εμβόλια περιέχουν υδράργυρο και αλουμίνιο, ουσίες που είναι επικίνδυνες για τον ανθρώπινο οργανισμό

Η αλήθεια: η ποσότητα της θειομερσάλης, της ουσίας που περιέχει υδράργυρο, που προστίθεται πλέον στα εμβόλια είναι ελάχιστη ή μηδενική. Ο υδράργυρος σε μικρές ποσότητες βρίσκεται στο περιβάλλον και σε πολύ μεγαλύτερες στα μεγάλα ψάρια. Έχει αποδειχτεί ότι η ελάχιστη ποσότητα υδραργύρου που υπάρχει στα εμβόλια σε καμία περίπτωση δεν επιβαρύνει περαιτέρω τον οργανισμό του βρέφους. Το ίδιο ισχύει και για το αλουμίνιο: οι ποσότητες που προσλαμβάνουμε από την καθημερινή μας διατροφή είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές που περιέχουν τα εμβόλια.

Μύθος 8: Είναι προτιμότερη η ανοσοποίηση μέσω της φυσικής νόσησης παρά μέσω των εμβολίων

Η αλήθεια: ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Τα εμβόλια τα κάνουμε για να αποκτήσουμε ανοσία έναντι κάποιας συγκεκριμένης νόσου καθώς η φυσική νόσηση μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες όπως παράλυση (πολιομυελίτιδα), καρκίνο (ιός HPV) ή και θάνατο (μηνιγγίτιδα). Επομένως, τα εμβόλια μιμούνται τη φυσική λοίμωξη και μας προσφέρουν τη δυνατότητα να αποκτήσουμε ανοσία απέναντι σε συγκεκριμένα λοιμώδη νοσήματα χωρίς να υπάρχει κίνδυνος να εμφανίσουμε τις επιπλοκές της φυσικής νόσησης.

Μύθος 9: Η ταυτόχρονη χορήγηση πολλών αντιγόνων (πολυδύναμα εμβόλια) σε ένα παιδί, αυξάνει τον κίνδυνο εκδήλωσης παρενεργειών

Η αλήθεια: το ανοσοποιητικό μας σύστημα είναι έτσι δομημένο ώστε να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει ταυτόχρονα πολλαπλά αντιγόνα. Καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή με πλήθος αντιγόνων (δηλαδή ουσίες ξένες προς τον οργανισμό μας) και δεν εμφανίζουμε κανένα πρόβλημα. Τα πολυδύναμα εμβόλια μάλιστα, όχι μόνο δεν προκαλούν προβλήματα αλλά έχουν και σημαντικά πλεονεκτήματα: λιγότερα τσιμπήματα, πιο καλή συμμόρφωση στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, μικρότερο κόστος.

Μύθος 10: Είναι προτιμότερο τα εμβόλια να γίνονται σε μεγαλύτερη ηλικία για να έχει προλάβει να ωριμάσει το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού

Η αλήθεια: Τα παιδιά που απειλούνται με σοβαρότερη νόσηση και με περισσότερες επιπλοκές από τα νοσήματα που προλαμβάνονται με τα εμβόλια είναι τα βρέφη και τα νήπια. Το να καθυστερήσουμε τα εμβόλια όχι μόνο δεν προσφέρει κανένα όφελος (καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα των βρεφών είναι επαρκώς ώριμο), αλλά αντίθετα εκθέτει τα παιδιά αυτά σε σοβαρότατους κινδύνους. Απαραίτητη είναι λοιπόν η εφαρμογή του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών χωρίς τροποποιήσεις και αστερίσκους.

Να θυμάστε ότι μεγάλοι και αξιόπιστοι οργανισμοί υγείας, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, αλλά και το Ελληνικό Υπουργείο Υγείας και η Ελληνική Παιδιατρική Εταιρία υποστηρίζουν και συστήνουν θερμά τον εμβολιασμό όλων των παιδιών για την προστασία τους από σοβαρά νοσήματα.

Ενημερωθείτε από τον παιδίατρό σας και από αξιόπιστες διαδικτυακές πηγές, εμπιστευτείτε τους διεθνείς υγειονομικούς φορείς και διασφαλίστε την υγεία και το μέλλον των παιδιών σας εμβολιάζοντάς τα.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Στο βίντεο που ακολουθεί μπορείτε να δείτε, με παραστατικό και χιουμοριστικό τρόπο, αλλά και με αξιοσημείωτη επιστημονική ακρίβεια, την εξέλιξη των εμβολίων από την εποχή του Jenner μέχρι τις μέρες μας:

Τελευταία ενημέρωση: Σεπτέμβριος 2018