Ο ρόλος του πατέρα στην οικογένεια

Πόση σημασία έχει ο μπαμπάς στην ανάπτυξη και εξέλιξη των παιδιών και στην ισορροπία της οικογένειας; Μέσα στους αιώνες, δεδομένη ήταν η σημασία της μάνας: ήταν κυρίως αυτή που σήκωνε τα βάρη της οικογένειας, κρατούσε τους δεσμούς της ζωντανούς, ήταν υπεύθυνη για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών και εξασφάλιζε σταθερές συνθήκες για τη σωστή ανάπτυξη κι εξέλιξή τους. 

Τις τελευταίες δεκαετίες ωστόσο, τόσο λόγω των αλλαγών και των δυσκολιών που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, όσο και της πιο εκτεταμένης έρευνας σχετικά με το ρόλο του πατέρα, γίνεται όλο και περισσότερο φανερή η σημασία του στη σωστή λειτουργία της οικογένειας και στην ανάπτυξη των παιδιών μέσα σε αυτήν. 

Η ανάλυση του θέματος «πατέρας και παιδί» βέβαια παρουσιάζει κάποιες εγγενείς δυσκολίες καθώς η επίδραση του πατέρα στο παιδί δεν είναι ανεξάρτητη από εκείνη της μητέρας αλλά οι δύο αλληλοδιαπλέκονται και αλληλοεπηρεάζονται. 

Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η οικογένεια είναι εκείνη η μορφή κοινωνικού θεσμού που παρέχει τις περισσότερες δυνατότητες και δημιουργεί τις καλύτερες συνθήκες για την ανάπτυξη κι εξέλιξη ενός παιδιού. Το παιδί δύσκολα μπορεί να αναπτυχθεί και να μεγαλώσει σωστά έξω από την ασφάλεια και τη ζεστασιά της οικογένειας. Βέβαια, η παραδοσιακή εικόνα της οικογένειας με τη μαμά νοικοκυρά που μεγαλώνει τα παιδιά και τον μπαμπά εργαζόμενο, κουβαλητή και αυστηρό κριτή έχει τροποποιηθεί σε σημαντικό βαθμό. Όχι μόνο γιατί πλέον και οι δύο γονείς πολύ συχνά εργάζονται πολλές ώρες μακριά από το σπίτι και τα παιδιά τους αλλά και γιατί οι ισορροπίες μέσα στην οικογένεια έχουν αλλάξει ριζικά. Πλέον, ο κανόνας είναι και οι δύο γονείς να συμμετέχουν ενεργά στη φροντίδα και το μεγάλωμα των παιδιών, ενώ παράλληλα και οι δύο συμμετέχουν στην προσπάθεια της οικογένειας να κερδίσει τον καθημερινό αγώνα επιβίωσης. Έτσι, ο σημερινός πατέρας, σύζυγος εργαζόμενης μητέρας, αφιερώνει συχνά τον ίδιο χρόνο με τη γυναίκα του στις δουλειές του σπιτιού και στην επιμέλεια των παιδιών του. Σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι από τη δεκαετία του ’70, ο χρόνος που ο πατέρας αφιερώνει στο μεγάλωμα των παιδιών του έχει υπερδιπλασιαστεί.

Στο πλαίσιο αυτό ο ρόλος του πατέρα στο μεγάλωμα του παιδιού έχει αναβαθμιστεί και γίνεται σταδιακά όλο και πιο σημαντικός. Πρόσφατη μελέτη μάλιστα έδειξε ότι σε οικογένειες που συμμετέχει ενεργά ο πατέρας, τα ποσοστά της περιγεννητικής θνησιμότητας είναι μικρότερα ενώ είναι μεγαλύτερα τα ποσοστά επιτυχούς θηλασμού.

Τι μας δείχνουν οι μονογονεϊκές οικογένειες

Στις ΗΠΑ πλέον είναι περισσότερα τα παιδιά που ζουν σε οικογένεια με έναν γονιό σε σχέση με αυτά που ζουν και με τους δύο γονείς. Τα σχετικά ποσοστά είναι κάπως μικρότερα σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αρκετά μικρότερα στη χώρα μας, αυξάνονται όμως με ταχείς ρυθμούς. 

Συνήθως τα παιδιά που ζουν σε μονογονεϊκή οικογένεια, ζουν με τη μητέρα τους. Σε ποσοστό όμως σχεδόν 15% των διαζευγμένων στις ΗΠΑ, το αγόρι ζει με τον πατέρα του. Η εξέλιξη αυτή είναι σχετικώς πρόσφατη και υπάρχουν ενδείξεις ότι θα συνεχιστεί και πιθανά θα επιταθεί. Σ' αυτές τις οικογένειες, η ανάληψη από τον πατέρα καθηκόντων που μέχρι χθες θεωρούνταν αποκλειστικά μητρικά, αποδείχτηκε ότι δεν είχε οποιαδήποτε αρνητική επίδραση στο παιδί, πέρα από καθαυτή την απουσία του ενός γονιού. 

Από την άλλη, φαίνεται ότι σε οικογένειες όπου το παιδί μεγαλώνει μόνο με τη μητέρα οι επιπτώσεις της έλλειψης του πατέρα, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής, δεν εξαλείφονται έστω και αν στη συνέχεια υπάρξει υποκατάστατο πατέρα, όπως ο πατριός, ο αδερφός της μητέρας ή κάποιο ανάλογο πρόσωπο. Μάλιστα, οι επιπτώσεις αυτές φαίνονται να είναι πιο έντονες όταν το παιδί είναι αγόρι. 

Τα αγόρια που ανατρέφονται χωρίς πατέρα είναι πιο εσωστρεφή, πιο ανασφαλή, έχουν λιγότερη αυτοπεποίθηση, παίζουν λιγότερο και παρουσιάζουν στη συμπεριφορά τους περιόδους με εναλλαγές θηλυκότητας ή υπερβάλλοντος ανδρισμού. Αποζητούν έντονα ενήλικους άνδρες για να ταυτιστούν και να μιμηθούν προκειμένου να καλύψουν το έλλειμμα του πατέρα. Προτείνεται μάλιστα από τους ειδικούς, τα αγόρια αυτά να πηγαίνουν σε νηπιαγωγεία και σχολεία που έχουν άνδρες δάσκαλους ώστε αυτοί να αποτελέσουν πρότυπο συμπεριφοράς και «υποκατάστατο πατέρα».

Από την άλλη, κορίτσια που μεγαλώνουν χωρίς πατέρα σε γυναικοκρατούμενο περιβάλλον που συχνά καταφέρεται κατά του ανδρικού φύλου, ενδέχεται να αναπτύξουν σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς τόσο σε φιλικές όσο και σε μελλοντικές συζυγικές σχέσεις.

Από όλα αυτά βέβαια δεν προκύπτει σε καμία περίπτωση ότι η μητέρα έχει χάσει το σημαντικό της ρόλο στην οικογένεια και στην ανάπτυξη του παιδιού. Αναδεικνύεται όμως ξεκάθαρα ο σημαντικός ρόλος του πατέρα στο μεγάλωμα του παιδιού καθώς και η ανάγκη παρουσίας και των δύο γονιών για την αρμονική λειτουργία της οικογένειας. 

Τι μπορεί να κάνει ο πολυάσχολος πατέρας

Από τα λόγια των περισσότερων παιδιών είναι ξεκάθαρο το παράπονο ότι ο πατέρας λείπει πολλές ώρες από το σπίτι. Να θυμάστε ότι η χρονική διάρκεια της επαφής με το παιδί δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας καθορισμού της ποιότητας των σχέσεών σας μαζί του ούτε της συμβολής σας στη σωστή ανάπτυξη και εξέλιξή του. Προσπαθήστε να δίνετε όλη την καρδιά και την ψυχή σας στο παιδί όταν είστε μαζί, έστω κι αν πρόκειται για μισή ώρα την ημέρα. Παίξτε, γελάστε, κυλιστείτε στο πάτωμα, αφήστε ελεύθερο τον εαυτό σας και ζήστε τη στιγμή μαζί με το παιδί. Έτσι θα μπορέσετε να μειώσετε σε μεγάλο βαθμό ή ακόμη και να εξαλείψετε το μειονέκτημα του λίγου χρόνου παρουσίας σας στο σπίτι.  

Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι προκειμένου να καλύψετε τη συχνή απουσία σας από το σπίτι πρέπει να υποχωρείτε σε οποιοδήποτε λάθος κάνει το παιδί ή να προσπαθείτε με υλικά αγαθά να κερδίσετε την εύνοιά του. Μια βόλτα με το παιδί στη φύση για παιχνίδι, τρέξιμο και κυνηγητό είναι πολύ προτιμότερη από τη συνεχή αγορά παιχνιδιών που θα βαρεθεί μέσα σε λίγα λεπτά και που θα του προκαλέσουν στη συνέχεια ακόμη μεγαλύτερο αίσθημα κενού.

Επιπλέον να θυμάστε ότι τα παιδιά σε κάθε ηλικία παίρνουν μαθήματα συμπεριφοράς και ζωής από τους γονείς τους και επομένως και από τον πατέρα τους, έστω κι αν πρόκειται για σύντομα μαθήματα μέσα στην ημέρα. Προσπαθήστε μέσα στη λίγη ώρα που είστε μαζί με το παιδί σας να δείξετε με το παράδειγμά σας την αγάπη για τη μάθηση, για το σωστό φαγητό, για τη φύση και την άθληση, για τις αξίες της ζωής. Κι όσο κι αν ακούγεται δύσκολο κάτι τέτοιο να γίνει μέσα στη λίγη ώρα που περνάτε με το παιδί σας, να είστε σίγουροι ότι η σταθερή συμπεριφορά σας και η διάθεση του παιδιού να ακολουθήσει το παράδειγμά σας θα έχουν μακροπρόθεσμα ευεργετικά αποτελέσματα.

Και κάτι τελευταίο. Προσπαθήστε να είστε εκεί για το παιδί σας ήδη από τη βρεφική του ηλικία. Πολύ πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι τα παιδιά που από τη βρεφική ηλικία αλληλεπιδρούσαν και με τον πατέρα τους, έγιναν πιο έξυπνα νήπια και πιο καλοί μαθητές. Όσο μάλιστα πιο ευαίσθητοι, ήρεμοι και αφοσιωμένοι ήταν οι πατεράδες τους, τόσο μεγαλύτερο ήταν το θετικό αποτέλεσμα στις νοητικές τους ικανότητες, ανεξάρτητα από το εισόδημα της οικογένειας. Φαίνεται ότι το δέσιμο που υπάρχει με τη μητέρα τους πρώτους μήνες ζωής (πέρα βεβαία από το θηλασμό) μπορεί να υπάρξει εξίσου και με τον πατέρα, εφόσον κι αυτός συμμετέχει ενεργά στο μεγάλωμα και την περιποίηση του μωρού, με ευεργετικά αποτελέσματα για όλη την οικογένεια.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Στο βιντεάκι που ακολουθεί, μπορείτε να δείτε -με κάπως ποιητικό τρόπο θα λέγαμε- τη συνεισφορά του πατέρα στην οικογένεια και στο μεγάλωμα των παιδιών:

Τελευταία ενημέρωση: Φεβρουάριος 2017