Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή η οποία προκαλεί σοβαρές και επίμονες δυσκολίες σε πολλούς τομείς της ζωής παιδιών κι ενηλίκων και εκδηλώνεται με τα εξής τρία βασικά χαρακτηριστικά:

• Απροσεξία (διάσπαση προσοχής)
• Παρορμητικότητα
• Υπερκινητικότητα

Η ΔΕΠ-Υ μπορεί στο κάθε παιδί να πάρει μια από τις ακόλουθες 3 μορφές στην εκδήλωσή της, αναλόγως των χαρακτηριστικών που παρουσιάζει το παιδί:

• ΔΕΠ-Υ με κύριο χαρακτηριστικό την έλλειψη προσοχής
• ΔΕΠ-Υ με κύριο χαρακτηριστικό την υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα
• ΔΕΠ-Υ με συνδυασμό των παραπάνω

Η αιτιολογία της νόσου παραμένει άγνωστη αλλά η μέχρι τώρα έρευνα δείχνει ορισμένες διαταραχές σε συγκεκριμένες οδούς του εγκεφάλου. Επιπλέον, κι άλλοι παράγοντες φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο όπως η προωρότητα, η έκθεση σε τοξικές ουσίες (πχ. αλκοόλ, κάπνισμα, μόλυβδος) και οι λοιμώξεις (πχ. εγκεφαλίτιδα) που μπορεί να επηρεάσουν τόσο την εμφάνιση όσο και την εξέλιξη της νόσου. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η ΔΕΠ- Υ δεν είναι αποτέλεσμα μειωμένης νοημοσύνης, συναισθηματικής διαταραχής, ανευθυνότητας ή έλλειψης κινήτρων. 

Η συχνότητα της νόσου κυμαίνεται μεταξύ 3 και 5 % στο σχολικό πληθυσμό και είναι μέχρι 3 φορές πιο συχνή στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια. Σε μία τάξη των 30 μαθητών δηλαδή, πολύ πιθανό ένας από τους μαθητές να εμφανίζει τη νόσο.

Πότε εμφανίζεται η νόσος και με ποια εικόνα;

Η νόσος συνήθως ξεκινά στην προσχολική ηλικία με κάποια ήπια συμπτώματα αλλά η διάγνωση τίθεται συνήθως περί τα 6-7 χρόνια. Τα παιδιά που εμφανίζουν τη νόσο έχουν δυσκολία στο σχολείο, στο σπίτι ή στις σχέσεις τους με τα άλλα παιδιά. Πολλά από τα παιδιά αυτά θα συνεχίσουν να έχουν συμπτώματα της νόσου και στην ενήλικη ζωή.

Κύρια συμπτώματα των παιδιών με τη νόσο είναι τα παρακάτω:

• Αυξημένη δραστηριότητα και υπερκινητικότητα: το παιδί δυσκολεύεται να καθίσει στην καρέκλα για περισσότερο από λίγη ώρα ή να παίξει ήσυχα. Αντίθετα σκαρφαλώνει και πηδάει όλη την ώρα
• Παρορμητικότητα: το παιδί μπορεί ανά πάσα στιγμή να διακόψει τους συμμαθητές του ή τους γονείς και τους δασκάλους για να κάνει διάφορα χωρίς να τα έχει πολυσκεφτεί και δυσκολεύεται να περιμένει, δεν μπαίνει σε πλαίσια συμπεριφοράς
• Απροσεξία: το παιδί μπορεί να ξεχνάει εύκολα ή να χάνει πράγματα ή να έχει δυσκολία να ολοκληρώσει μια εργασία και δυσκολεύεται στην οργάνωση χώρου και χρόνου

Υπάρχει κάποιο τεστ για να τεθεί η διάγνωση της ΔΕΠ-Υ;

Δυστυχώς δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο τεστ για να διαγνωστεί με σιγουριή η νόσος. Αν το παιδί σας εμφανίζει κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα πρέπει να συζητήσετε με το παιδίατρό σας το ενδεχόμενο να πάσχει από τη νόσο. Για την καλύτερη δυνατή ενημέρωσή του καλό είναι να έχετε πλήρη εικόνα της συμπεριφοράς του παιδιού στο σχολείο από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό, καθώς και στο σπίτι. 

Ο παιδίατρός σας μπορεί να θέσει τη διάγνωση της ΔΕΠ-Υ μόνο εφόσον τα συμπτώματα του παιδιού:

• Εμφανίζονται σε περισσότερα από ένα μέρη. Για παράδειγμα, τόσο στο σχολείο όσο και στο σπίτι
• Διαρκούν για περισσότερους από 6 μήνες
• Έχουν ξεκινήσει πριν την ηλικία των 12 ετών
• Επηρεάζουν αρνητικά τις φιλικές του σχέσεις ή τη σχολική του επίδοση

Υπάρχουν και κάποιες άλλες νόσοι μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα παρόμοια με αυτά της ΔΕΠ-Υ.  Για παράδειγμα τα παιδιά με δυσκολία στην ανάγνωση μπορεί επίσης να εμφανίσουν δύσκολη συμπεριφορά στο σχολικό περιβάλλον. Για το λόγο αυτό ο παιδίατρός σας μπορεί να ζητήσει τη συνδρομή κάποιου πιο εξειδικευμένου επαγγελματία υγείας, όπως είναι ο παιδοαναπτυξιολόγος, ο οποίος μπορεί να εκτιμήσει καλύτερα την έκταση του προβλήματος και να βοηθήσει στη σωστή διάγνωση. Επιπλέον, πρέπει να αποκλειστούν και κάποια οργανικά αίτια από τον παιδίατρο με μία εξέταση αίματος (πχ. διαταραχές στο θυρεοειδή, έλλειψη σιδήρου κλπ.).

Ποια είναι η ενδεδειγμένη θεραπεία για τη ΔΕΠ-Υ;

Υπάρχει διχογνωμία ως προς την καλύτερη προσέγγιση του παιδιού με ΔΕΠ-Υ ωστόσο, αρκετοί παιδίατροι παγκοσμίως υποστηρίζουν την ανάγκη θεραπευτικής παρέμβασης. Κι αυτό γιατί έχει φανεί ότι τα παιδιά με  ΔΕΠ-Υ που δε θεραπεύονται είναι πιο πιθανό να έχουν μαθησιακές δυσκολίες, κακές διαπροσωπικές σχέσεις, να αποξενωθούν από το σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον και να εμφανίσουν εικόνα κατάθλιψης ή αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων.

Η θεραπεία μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα και να βοηθήσει τα παιδιά να έχουν καλύτερες σχολικές επιδόσεις, να συμπεριφέρονται καλύτερα στο οικογενειακό περιβάλλον και να κάνουν πιο εύκολα φιλίες. Οι προτεινόμενες θεραπείες περιλαμβάνουν θεραπείες συμπεριφοράς και φαρμακευτική αγωγή. Πιο συγκεκριμένα:

• Αλλαγές στο σχολικό περιβάλλον: ο δάσκαλος μπορεί να ζητάει όχι μόνο προφορικά τις ασκήσεις για το σπίτι αλλά και να τις γράφει στον πίνακα ώστε το παιδί να μπορεί να τις μεταφέρει σωστά. Επίσης μπορεί να δίνει λίγο παραπάνω χρόνο σε συγκεκριμένα παιδιά. Οι γονείς πρέπει να συνεργάζονται στενά με το δάσκαλο ή τον καθηγητή του παιδιού τους και πιθανά με κάποιους εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας για τη δημιουργία ενός σχολικού πλάνου προσαρμοσμένου στις ανάγκες και τις δεξιότητες του παιδιού. Το πλάνο αυτό θα πρέπει να ανανεώνεται ανά τακτά διαστήματα ανάλογα με την εξέλιξη και την κατάσταση του παιδιού
• Αλλαγές στο οικογενειακό περιβάλλον: μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας κάνοντας κάποιες αλλαγές στο σπίτι. Για παράδειγμα, κάντε μια γραπτή λίστα με  δραστηριότητες ώστε κάθε πρωί το παιδί να τις ακολουθεί εύκολα ή ορίστε μαζί του συγκεκριμένες θέσεις για συγκεκριμένα αντικείμενα ώστε να μη δυσκολεύεται στον εντοπισμό τους. Παροτρύνετέ το να λύνει σταυρόλεξα, να ασχοληθεί με κάποιο άθλημα που προάγει τον αυτοέλεγχο και τη συγκέντρωση, να κρατά ένα ημερολόγιο με σημαντικές μελλοντικές δραστηριότητες
• Φάρμακα: η χρήση φαρμάκων για την αντιμετώπιση παιδιών με ΔΕΠ-Υ στη χώρα μας δεν έχει τύχει μεγάλης αποδοχής και συνήθως γίνεται μόνο σε πολύ σοβαρά περιστατικά, όταν όλες οι άλλες μέθοδοι έχουν αποτύχει. Τα φάρμακα αυτά είναι πολύ αποτελεσματικά στο να βελτιώνουν τις εκδηλώσεις της ΔΕΠ-Υ, ωστόσο μερικές φορές μπορούν να προκαλέσουν παρενέργειες. Για το λόγο αυτό η χρήση τους πρέπει να προτείνεται μόνο από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας (πχ. παιδονευρολόγο ή παιδοαναπτυξιολόγο) και το παιδί πρέπει να βρίσκεται υπό στενή παρακολούθηση. Σε μια πολύ πρόσφατη μετα-ανάλυση (η πιο αξιόπιστη μορφή έρευνας) που έγινε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και αφορούσε συνολικά σε >14.000 παιδιά κι εφήβους με ΔΕΠ-Υ, διαπιστώθηκε ότι η χορήγηση μεθυλφαινιδάτης για το πολύ 12 εβδομάδες βοήθησε σημαντικά τα παιδιά να συγκεντρώνονται καλύτερα, να είναι πιο ήρεμα και λιγότερο παρορμητικά χωρίς μάλιστα να εμφανίσουν ιδιαίτερες παρενέργειες

Πέρα από τα παραπάνω, υπάρχουν κάποιες θεωρίες σχετικά με την αξία βιταμινών ή συγκεκριμένης δίαιτας στην αντιμετώπιση παιδιών με ΔΕΠ-Υ. Ωστόσο, καμία απ' αυτές δεν έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά και επομένως δεν είναι σίγουρο κατά πόσο μπορούν να βοηθήσουν. Αν μάλιστα κάποιες απ' αυτές τις δίαιτες είναι πολύ περιοριστικές, είναι δυνατόν να προκαλέσουν περαιτέρω προβλήματα.

Ορισμένα παιδιά με ΔΕΠ-Υ μπορεί να εμφανίσουν και άλλα θέματα υγείας όπως για παράδειγμα άγχος ή διαταραχές ύπνου. Είναι σημαντικό να διαγνωστούν τα παράπλευρα προβλήματα της ΔΕΠ-Υ ώστε να αντιμετωπιστούν κατάλληλα. Με τον τρόπο αυτό μερικές φορές έμμεσα μπορεί να βοηθηθεί και η βασική νόσος. 

Είναι δυνατό ενήλικοι να διαγνωστούν με ΔΕΠ-Υ;

Ναι, η ΔΕΠ-Υ εκτιμάται ότι εμφανίζεται σε 2,5% των ενηλίκων. Μάλιστα, ορισμένοι ενήλικοι καταλαβαίνουν ότι και οι ίδιοι είχαν και έχουν κάποιες από τις εκδηλώσεις της νόσου, μόνο κατόπιν της διάγνωσης της νόσου στο παιδί τους. Πολλοί απ' αυτούς τους ενηλίκους μπορεί να εμφανίζουν προβλήματα στη συμπεριφορά τους, στο εργασιακό περιβάλλον ή στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. 

Αν είστε γονιός παιδιού με ΔΕΠ-Υ και διαπιστώσετε ότι και εσείς εμφανίζετε κάποια από τα χαρακτηριστικά της νόσου, μπορείτε να μιλήσετε με το γιατρό σας σχετικά με πιθανή θεραπευτική παρέμβαση. 

Στο βίντεο που ακολουθεί, μπορείτε να δείτε υποτιτλισμένη μια σύντομη συνολική παρουσίαση της νόσου:

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Αύγουστος 2018