Ο φυσιολογικός καταμήνιος κύκλος της εφήβου
Το γυναικείο σώμα από τη στιγμή που θα μπει στην αναπαραγωγική ηλικία προετοιμάζεται κάθε μήνα να δεχτεί τα σπερματοζωάρια που θα γονιμοποιήσουν ένα ωάριο. Αυτό συμβαίνει με μια αυστηρά καθορισμένη αλληλουχία γεγονότων που στο σύνολό τους αποτελούν τον καταμήνιο κύκλο της γυναίκας. Αν η γονιμοποίηση δε συμβεί, ο κύκλος ολοκληρώνεται με την έναρξη της περιόδου και ξεκινάει από την αρχή. Δηλαδή, η έμμηνος ρύση (περίοδος) της έφηβης είναι το αποτέλεσμα της μη γονιμοποίησης του ωαρίου που προέκυψε κατά την ωορρηξία.
Η πρώτη περίοδος (εμμηναρχή) συνήθως συμβαίνει 2 με 2,5 χρόνια μετά την θηλαρχή δηλαδή την εμφάνιση διόγκωσης του στήθους. Η ηλικία της πρώτης περιόδου ποικίλει αρκετά από έφηβη σε έφηβη κάθε λαού αλλά και μεταξύ των διαφόρων λαών. Η μέση ηλικία εμμηναρχής στα κορίτσια στην Ελλάδα είναι περίπου τα 12,2 έτη.
Τι συμβαίνει στο σώμα κατά τη διάρκεια του κύκλου
Οι αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα της έφηβης κατά τη διάρκεια του καταμήνιου κύκλου είναι οι παρακάτω:
- Ένα ωάριο ωριμάζει και εγκαταλείπει τη μια από τις δυο ωοθήκες (ωορρηξία) περί την 14η μέρα του κύκλου (ή πιο σωστά, 14 ημέρες πριν την έναρξη της επόμενης περιόδου). Υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες ωάρια στις ωοθήκες από τη γέννηση του κοριτσιού που παραμένουν σε «ύπνωση» κατά την παιδική ηλικία. Κατά την ήβη, το γεννητικό σύστημα της γυναίκας ωριμάζει και ένα ωάριο απελευθερώνεται με τη διαδικασία της ωορρηξίας, κάθε μήνα
- Πριν συμβεί η ωορρηξία, ορμόνες που λέγονται οιστρογόνα έχουν προετοιμάσει τη μήτρα για την πιθανότητα εγκυμοσύνης. Αυτό σημαίνει ότι τα οιστρογόνα έχουν προκαλέσει την πάχυνση του τοιχώματος της μήτρας με επιπλέον ιστό και αγγεία
- Αν δεν υπάρξει σεξουαλική επαφή με είσοδο σπερματοζωαρίων που να φτάσουν μέχρι τις σάλπιγγες και τις ωοθήκες, το ωάριο δε γονιμοποιείται οπότε η μήτρα δε χρειάζεται το επιπλέον τοίχωμα και το απορρίπτει
- Τα αγγεία και το αίμα που περιέχονται στο επιπλέον παχυσμένο τοίχωμα της μήτρας μαζί με το μη γονιμοποιημένο ωάριο αποβάλλονται από τη μήτρα προς τον κόλπο και αυτό είναι η έμμηνος ρύση ή περίοδος
Ποιες είναι οι φάσεις του καταμήνιου κύκλου;
Ένας τυπικός καταμήνιος κύκλος (διάρκειας 28 ημερών) περιλαμβάνει τις παρακάτω φάσεις:
- Έμμηνος ρύση (1η με 5η μέρα περίπου): Η πρώτη μέρα του κύκλου είναι η μέρα έναρξης της περιόδου κατά την οποία το ώριμο ενδομήτριο από τον προηγούμενο κύκλο αρχίζει να αποβάλλεται
- Παραγωγική (ή ωοθυλακική) φάση (6η με 13η μέρα περίπου): Στη φάση αυτή (της οποίας η διάρκεια ποικίλει), οι ορμόνες από τον εγκέφαλο προετοιμάζουν τις ωοθήκες για την ωορρηξία και το ενδομήτριο για την πιθανότητα να υποδεχτεί το γονιμοποιημένο ωάριο
- Ωορρηξία (14η ημέρα περίπου): Λίγο πριν την ωορρηξία τα επίπεδα των ορμονών αυξάνονται (όπως φαίνεται και στο γράφημα στην αρχή του άρθρου) προκαλώντας τη ρήξη του πιο ώριμου ωοθυλακίου και την απελευθέρωση του ωαρίου (ωορρηξία)
- Εκκριτική (ή ωχρινική) φάση (15η με 28η μέρα): Η εκκριτική φάση έχει συνήθως σταθερή διάρκεια 14 ημερών. Κατά τη φάση αυτή παράγονται από το άδειο ωοθυλάκιο (που πλέον ονομάζεται ωχρό σωμάτιο) οιστρογόνα και προγεστερόνη ώστε να προετοιμαστεί το ενδομήτριο για την πιθανή εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου
Πόσο διαρκεί φυσιολογικά ο καταμήνιος κύκλος και η περίοδος;
Η διάρκεια κάθε κύκλου ποικίλει και μπορεί να είναι από 21 μέχρι 35 μέρες με μέσο όρο τις 28 μέρες. Η φυσιολογική διάρκεια της περιόδου είναι 3 με 7 μέρες.
Οι πρώτες περίοδοι στη ζωή του κοριτσιού μπορεί να μην εμφανίζονται ανά τακτά διαστήματα. Αυτό είναι φυσιολογικό στα αρχικά στάδια αρκεί να μην ξεπερνάει κάποια συγκεκριμένα όρια. Αν δείτε ότι επιμένει η έντονη αστάθεια, ή ότι εκεί που είχε σταθεροποιηθεί η περίοδος αρχίζει πάλι να αλλάζει, καλό είναι να επικοινωνήσετε με το γιατρό. Η χρήση ημερολογίου από την έφηβη είναι απαραίτητη τα πρώτα χρόνια ώστε να μπορεί να προγραμματίσει τις δραστηριότητες της, όταν έχει σταθερό κύκλο. Αν ο κύκλος δεν είναι σταθερός, το ημερολόγιο θα δώσει πολύτιμες πληροφορίες στον ειδικό γιατρό για την εκτίμηση της κατάστασης.
Η ποσότητα του αίματος κατά τη διάρκεια της περιόδου διαφέρει από κορίτσι σε κορίτσι. Αν η ροή είναι πολύ μεγάλη ή η περίοδος διαρκεί πολλές μέρες, επικοινωνήστε με τον γιατρό σας για να τον ενημερώσετε σχετικά.
Συνοδά συμπτώματα της περιόδου
Μια ποικιλία συμπτωμάτων μπορεί να συνοδεύουν την περίοδο της έφηβης. Τέτοια μπορεί να είναι:
- Πόνος στην κοιλιά συνήθως χαμηλά στην περιοχή της λεκάνης
- Πόνος στην πλάτη, συνήθως χαμηλά στην οσφυϊκή περιοχή ή στα άκρα
- Πρήξιμο και ευερεθιστότητα στο στήθος
- Έντονη επιθυμία για φαγητό
- Αλλαγή στη διάθεση πχ. μελαγχολία, εκνευρισμός κλπ. ιδιαίτερα τις μέρες πριν ακριβώς από την περίοδο (προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο)
- Πονοκέφαλος και αίσθημα κούρασης
Αν υπάρχει πόνος, μπορούν να βοηθήσουν τα παρακάτω:
- Κατανάλωση μικρότερων και συχνότερων γευμάτων, επειδή έτσι μειώνεται το πρήξιμο
- Κατανάλωση ζεστών ροφημάτων
- Ξεκούραση και χαλάρωση
- Κατάκλιση με ανυψωμένα τα πόδια ή στο πλάι με λυγισμένα τα γόνατα
- Τοποθέτηση θερμοφόρας στην κοιλιά
- Ελαφρύ μασάζ στην κοιλιά
- Περπάτημα ή ελαφριά άσκηση
- Χρήση παυσίπονων (όχι ασπιρίνης)
Γενικά να θυμάστε ότι η περίοδος της έφηβης είναι ένα φυσιολογικό γεγονός που δεν πρέπει να της προκαλεί δυσκολίες ή να επηρεάζει οποιαδήποτε καθημερινή της δραστηριότητα. Σε αντίθετη περίπτωση, η επικοινωνία με τον γιατρό είναι επιβεβλημένη για την κατάλληλη εκτίμηση και αντιμετώπιση των διαταραχών του κύκλου της.
Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD
Τελευταία ενημέρωση: Φεβρουάριος 2018