Διαταραχές των όρχεων
Η κρυψορχία, η υδροκήλη και η βουβωνοκήλη είναι παθήσεις που μπορεί να διαπιστωθούν στα αγόρια κατά τη γέννηση ή και λίγο αργότερα. Η διαδικασία σχηματισμού και «μετανάστευσης» των όρχεων στην τελική τους θέση κατά την ενδομήτρια ζωή είναι πολύπλοκη και επηρεάζεται από πολλαπλούς μηχανικούς και ορμονικούς παράγοντες. Είναι λογικό λοιπόν τα παραπάνω νοσήματα να εμφανίζονται αρκετά συχνά. Επιπλέον, και κυρίως στα μεγαλύτερα παιδιά και στους εφήβους, μπορούν να εμφανιστούν άλλες διαταραχές όπως η κιρσοκήλη και η συστροφή όρχεος.
Με τις τελευταίες διαταραχές βέβαια δεν ασχολείται τόσο η παιδοενδοκρινολογία όσο άλλες υποειδικότητες της παιδιατρικής όπως η παιδοουρολογία, η παιδοχειρουργική κλπ. Χάριν ομαδοποίησης όμως, αναφέρονται συνολικά παρακάτω.
Πότε και πώς σχηματίζονται οι όρχεις;
Οι όρχεις είναι τα όργανα αναπαραγωγής στα άρρενα άτομα. Εμφανίζονται για πρώτη φορά περί την 6η με 8η εβδομάδα της ενδομήτριας ζωής μέσα στην κοιλιά του εμβρύου όπως και οι ωοθήκες στα θήλεα έμβρυα. Ωστόσο, ενώ οι ωοθήκες παραμένουν μέσα στην κοιλιά του κοριτσιού για όλη του τη ζωή, οι όρχεις κατέρχονται σταδιακά μέσα στην κοιλιά κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ζωής.
Μέσω ενός εύκαμπτου σωλήνα που ονομάζεται βουβωνικός πόρος καταλήγουν στο όσχεο, δηλαδή στο σακουλάκι κάτω από το πέος μέχρι την 34η-36η εβδομάδα της εγκυμοσύνης. Έτσι, φυσιολογικά το νεογέννητο αγόρι έχει και τους δύο όρχεις του σταθερά στο όσχεο τη στιγμή της γέννησης.
Κρυψορχία
Πρόκειται για την ατελή κάθοδο του ενός ή και των δύο όρχεων προς το όσχεο. Αποτελεί τη συχνότερη συγγενή ανωμαλία των έξω γεννητικών οργάνων του αγοριού. Εμφανίζεται περίπου σε 3% των τελειόμηνων νεογνών και μέχρι στο 30% των πρόωρων νεογνών (καθώς δεν έχει προλάβει να ολοκληρωθεί η κάθοδος των όρχεων). Τα τελευταία χρόνια τα ποσοστά αυτά δείχνουν να αυξάνονται χωρίς ωστόσο να ξέρουμε ακριβώς την αιτία αυτής της αύξησης.
Στις περισσότερες περιπτώσεις ο όρχις βρίσκεται στο βουβωνικό πόρο και μπορούμε να τον ψηλαφίσουμε κάτω από το δέρμα. Πιο σπάνια, μπορεί να παραμένει μέσα στην κοιλιά του νεογνού και μερικές φορές να απουσιάζει τελείως. Όταν δεν μπορούμε να ψηλαφήσουμε κανέναν όρχι, είναι απαραίτητη η παραπομπή στον παιδοενδοκρινολόγο προκειμένου να διερευνηθεί το ενδεχόμενο αμφίβολων έξω γεννητικών οργάνων, ένα δύσκολο διαγνωστικό και θεραπευτικό πρόβλημα που ευτυχώς είναι σχετικά σπάνιο (περίπου 1/4500 γεννήσεις).
Η κρυψορχία, αν δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα, μπορεί να οδηγήσει σε στειρότητα ή και στην εμφάνιση όγκου των όρχεων. Γι' αυτό, εφόσον επιμένει, πρέπει να διορθώνεται. Η θεραπεία έγκειται στη χειρουργική αποκατάσταση από παιδοουρολόγο ο οποίος κατεβάζει τον όρχι στο όσχεο και τον σταθεροποιεί εκεί (ορχεοπηξία). Η ορμονική θεραπεία που χρησιμοποιείτο παλιότερα για την κάθοδο των όρχεων στο όσχεο έχει αποδειχτεί ότι δεν έχει να προσφέρει πολλά.
Πώς μπορεί μια μελλοντική μητέρα να αποτρέψει την πιθανότητα εμφάνισης κρυψορχίας στο νεογνό της; Αυτό που μπορεί να κάνει είναι να προσπαθήσει να αποφύγει τον πρόωρο τοκετό μένοντας μακριά από το κάπνισμα, τις λοιμώξεις και τα φαρμακευτικά σκευάσματα καθώς και ακολουθώντας μια σωστή διατροφή χωρίς λάθη και υπερβολές από την αρχή της εγκυμοσύνης.
Άλλες διαταραχές στη θέση των όρχεων
Μια άλλη κατάσταση που σχετίζεται με τη θέση των όρχεων είναι οι ανασπώμενοι ή ανελκόμενοι όρχεις: πρόκειται για όρχεις που δεν ανευρίσκονται μόνιμα στο όσχεο αλλά κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να ανεβαίνουν για κάποιο διάστημα προς το βουβωνικό πόρο. Οι ανασπώμενοι όρχεις δε συσχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για στειρότητα και για εμφάνιση καρκίνου και για αυτό δε χρειάζεται να παρεμβαίνουμε εφόσον αναπτύσσονται καλά, τουλάχιστον μέχρι την έναρξη της εφηβείας.
Επίκτητη κρυψορχία ονομάζεται η κατάσταση κατά την οποία στη γέννηση οι όρχεις είναι στο όσχεο αλλά καθώς το αγόρι μεγαλώνει, ένας ή και οι δυο επιστρέφουν παραπάνω στο βουβωνικό πόρο. Αυτό συνήθως συμβαίνει σε παιδιά προσχολικής ή σχολικής ηλικίας και συνήθως οφείλεται στο ότι οι δομές που συγκρατούν τον όρχι δεν αναπτύσσονται το ίδιο γρήγορα με το υπόλοιπο σώμα. Κι εδώ η συνεισφορά του έμπειρου παιδοενδοκρινολόγου είναι σημαντική για να γίνει η σωστή διαφοροδιάγνωση και η κατάλληλη παραπομπή για χειρουργική αποκατάσταση.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πόσο σημαντικό είναι οι γονείς να συνεχίζουν να πηγαίνουν για ετήσιο προληπτικό έλεγχο τα παιδιά τους ακόμη κι όταν παύουν να υπάρχουν προγραμματισμένα εμβόλια. Με τον τρόπο αυτόν ο παιδίατρος θα εντοπίσει πιθανές διαταραχές στη θέση ή τη διαμόρφωση των όρχεων και θα παραπέμψει έγκαιρα το παιδί στον ειδικό γιατρό για κατάλληλη διερεύνηση κι αντιμετώπιση.
Υδροκήλη
Καθώς ο όρχις κατέρχεται κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ζωής υπάρχει περίπτωση να συμπαρασύρει μαζί του μια ποσότητα υγρού. Αυτό το υγρό περιβάλει τον όρχι όταν αυτός βρίσκεται στο όσχεο κατά τους πρώτους μήνες ζωής αποτελώντας την υδροκήλη. Η υδροκήλη είναι μια συχνή κατάσταση η οποία δεν μας ανησυχεί και δε χρειάζεται να παρέμβουμε τουλάχιστον για το πρώτο χρόνο ζωής.
Επικοινωνούσα ονομάζεται η υδροκήλη όταν ο βουβωνικός σωλήνας δεν έχει κλείσει μετά την κάθοδο των όρχεων και επομένως ποσότητα υγρού από την κοιλιακή χώρα μπορεί να επικοινωνεί με το όσχεο και το υγρό που περιβάλλει τους όρχεις.
Μερικές φορές είναι δύσκολη η διαφοροδιάγνωση της υδροκήλης από μια βουβωνοκήλη (βλ. παρακάτω). Σε περίπτωση που η υδροκήλη επιμένει μετά το χρόνο τότε το πιο πιθανό είναι ότι δεν πρόκειται απλά για μια μικρή ποσότητα υγρού γύρω από τον όρχι αλλά για μια βουβωνοκήλη η οποία φέρει την πιθανότητα να εξελιχθεί σε κάτι περισσότερο. Σ' αυτήν την περίπτωση και μέχρι το πολύ την ηλικία των δύο ετών, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται χειρουργικά.
Βουβωνοκήλη
Οφείλεται συνήθως στην παραμονή ανοικτής της επικοινωνίας μεταξύ του οσχέου και της κοιλιακής χώρας του παιδιού, μέσα από την οποία μπορεί να κατέλθει τμήμα του εντέρου ακόμη και η ουροδόχος κύστη. Η συχνότητα της βουβωνοκήλης είναι μεγαλύτερη στα πρόωρα νεογνά. Κλινικώς εμφανίζεται ως ανώδυνη και ανατασσόμενη διόγκωση στη βουβωνική χώρα ή ακόμη και στο όσχεο.
Με τη διάγνωση της βουβωνοκήλης επιβάλλεται προληπτική χειρουργική διόρθωσή της σε μικρή ηλικία καθώς είναι αυξημένος ο κίνδυνος περίσφιξης. Η περισφιγμένη βουβωνοκήλη αποτελεί επείγουσα κατάσταση η οποία πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα χειρουργικά.
Κιρσοκήλη
Κιρσοκήλη είναι η κιρσοειδής διάταση των σπερματικών φλεβών. Στην παιδική ηλικία είναι σπάνια. Καθώς όμως τα αγόρια πλησιάζουν στην εφηβική ηλικία, μέχρι και το 10% αυτών μπορούν να εμφανίσουν κιρσοκήλη και το ποσοστό αυτό αυξάνεται περαιτέρω μετά την ολοκλήρωση της εφηβείας.
Κλινικά η κιρσοκήλη χαρακτηρίζεται από τοπική διόγκωση στο αντίστοιχο ημιόσχεο στην όρθια θέση η οποία συνήθως υποχωρεί όταν ο έφηβος ξαπλώσει. Χειρουργική διόρθωση θα απαιτηθεί αν διαπιστωθεί ότι ο όρχις με την κιρσοκήλη δε μεγαλώνει σωστά, αν υπάρχουν μεγάλη διαφορά μεγέθους μεταξύ των δύο όρχεων, ή αν (σε μεγαλύτερες ηλικίες) διαπιστωθεί ότι υπάρχει παθολογικό σπερμοδιάγραμμα.
Συστροφή όρχεως
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να σκεφτεί ο παιδίατρος σε περίπτωση έντονου πόνου στο όσχεο του παιδιού είναι η συστροφή όρχεως γύρω από το σπερματικό τόνο δηλαδή γύρω από τις δομές που συγκρατούν τον όρχι στη θέση του. Αποτελεί αξίωμα στην παιδοουρολογία ότι το οξύ επώδυνο όσχεο πρέπει να θεωρείται, μέχρις αποδείξεως του εναντίου, συστροφή και να αντιμετωπίζεται με την άμεση παραπομπή του ασθενούς στο πλησιέστερο νοσοκομειακό κέντρο για χειρουργική αποκατάσταση.
Η μειωμένη αιμάτωση του όρχι που προκύπτει ως αποτέλεσμα της απόφραξης των αγγείων από τη συστροφή, οδηγεί σε νέκρωση του ορχικού ιστού μέσα σε λίγες ώρες. Συγκεκριμένα, αν η συστροφή αντιμετωπισθεί μέσα στις πρώτες 4-6 ώρες από την έναρξη του επεισοδίου, το ποσοστό διάσωσης του όρχι φτάνει το 100%. Εάν αντιμετωπισθεί μεταξύ 6-12 ωρών, το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 70% και δεν υπερβαίνει το 20%, εάν η αντιμετώπιση της συστροφής γίνει πέρα των 12 ωρών από την έναρξη του επεισοδίου.
Να θυμάστε λοιπόν ότι, αν ο γιος σας εμφανίσει οξύ πόνο που σταδιακά επιδεινώνεται σε έναν από τους δύο όρχεις (χωρίς βέβαια να έχει προηγηθεί τραυματισμός), τοπικό πρήξιμο καθώς και αίσθημα ναυτίας ή εμέτους, πρέπει να αναζητήσετε άμεσα παιδιατρική ή ουρολογική εκτίμηση.
Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD
Τελευταία ενημέρωση: Ιούλιος 2019