Αντιγριπικό εμβόλιο στα παιδιά εν μέσω πανδημίας: να το κάνω ή όχι;

«Κυκλοφόρησε το αντιγριπικό εμβόλιο. Να το κάνω γιατρέ στο παιδί μου;» Πρόκειται για μια από τις πιο συχνές ερωτήσεις των γονιών αυτήν την περίοδο, ιδιαίτερα φέτος λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η εποχική γρίπη, που παρουσιάζεται κυρίως κατά τη χειμερινή περίοδο, είναι ένα δυνητικά θανατηφόρο ιογενές νόσημα που δεν έχει σχέση με τις διάφορες ιώσεις του ανώτερου αναπνευστικού, για τις οποίες ατυχώς έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε τον ίδιο όρο.

Ειδικά φέτος υπάρχει η πιθανότητα η συνύπαρξη του κορωνοϊού και του ιού της γρίπης να προκαλέσει πολλαπλά προβλήματα, τόσο σε κάθε άτομο μεμονωμένα με πολύ πιο σοβαρή νόσηση λόγω της ταυτόχρονης λοίμωξης και από τους δύο ιούς, όσο και στα συστήματα υγείας λόγω του μεγάλου αριθμού βαρέως πάσχοντων. Υπάρχει βέβαια και η αντίθετη άποψη που λέει ότι, ειδικά φέτος, η επιδημία της εποχικής γρίπης θα είναι πολύ ήπια λόγω των μέτρων που θα λαμβάνονται για τον περιορισμό του κορωνοϊού. Στο Νότιο Ημισφαίριο μάλιστα, κατά τους μήνες που προηγήθηκαν σημειώθηκαν πολύ λιγότερα κρούσματα γρίπης σε σχέση με άλλες χρονιές. Μένει να δούμε τι από τα δύο θα ισχύσει τους επόμενους μήνες στη χώρα μας.

Πόσο πιθανό είναι ένα παιδί να νοσήσει σοβαρά από γρίπη;

Κάθε χρόνο, η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων που νοσηλεύονται σε ΜΕΘ ή πεθαίνουν από επιπλοκές της γρίπης είναι άτομα >65 ετών που δεν έχουν εμβολιαστεί εγκαίρως παρά το ότι ανήκαν σε ομάδες υψηλού κινδύνου για σοβαρή νόσηση από τη γρίπη.

Ωστόσο, σπάνια σημειώνονται θάνατοι σε βρέφη και νήπια αλλά και σε υγιείς ενηλίκους: νεαρός γιατρός σε κέντρο υγείας και μεσήλικος ιδιοκτήτης αλυσίδας σούπερ-μάρκετ έχασαν την άνοιξη του 2018 τη ζωή τους από επιπλοκές της γρίπης, παρά το ότι δεν είχαν κανένα υποκείμενο νόσημα. Άρα, η γρίπη μπορεί δυνητικά να εξελιχθεί σε θανατηφόρο νόσημα ιδιαίτερα μάλιστα σε παιδιά <5 ετών.

Κατά την περσινή (2019-2020) επιδημική έξαρση της γρίπης, η νόσος καθυστέρησε σχετικά να εμφανιστεί, στη συνέχεια τα κρούσματα αυξήθηκαν ραγδαία για να μειωθούν ακολούθως, όπως φαίνεται στα παρακάτω διαγράμματα (πηγή: ΕΟΔΥ). Μάλιστα, η καραντίνα του Μαρτίου και του Απριλίου για τον κορωνοϊό οδήγησε σχεδόν στον άμεσο εκμηδενισμό και των περιστατικών γρίπης.

Καθώς ο ιός της γρίπης είναι εξαιρετικά μεταδοτικός, είναι σημαντική η εφαρμογή των μέτρων περιορισμού εξάπλωσης της νόσου όπως τα μέτρα ατομικής υγιεινής (π.χ. συχνό πλύσιμο χεριών), η έγκαιρη απομόνωση των πασχόντων και η αποφυγή συγχρωτισμού σε κλειστούς χώρους. Τα ίδια μέτρα βέβαια βοηθούν και στον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος πρόληψης της γρίπης βέβαια είναι ο εμβολιασμός με το αντιγριπικό εμβόλιο.

Ποιοι πρέπει να κάνουν ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ το εμβόλιο κάθε χρόνο;

Το εμβόλιο είναι υποχρεωτικό για ορισμένες ομάδες πληθυσμού που διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο για επιπλοκές αν νοσήσουν από γρίπη, τις λεγόμενες ομάδες υψηλού κινδύνου. Τέτοιες ομάδες πληθυσμού (όχι μόνον όσον αφορά τα παιδιά, αλλά γενικά) είναι οι παρακάτω:

Άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω
Παιδιά > 6 μηνών και ενήλικοι που έχουν έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω επιβαρυντικούς παράγοντες ή χρόνια νοσήματα:
- Άσθμα ή άλλες χρόνιες πνευμονοπάθειες
- Καρδιακή νόσο με σοβαρή αιμοδυναμική διαταραχή
- Ανοσοκαταστολή (κληρονομική ή επίκτητη εξαιτίας νοσήματος ή θεραπείας)
- Μεταμόσχευση οργάνων και μυελού των οστών
- Δρεπανοκυτταρική νόσο (και άλλες αιμοσφαιρινοπάθειες)
- Σακχαρώδη διαβήτη ή άλλο χρόνιο μεταβολικό νόσημα
- Χρόνια νεφροπάθεια
- Χρόνιες παθήσεις ήπατος
- Νευρολογικά ή νευρομυϊκά νοσήματα
- Σύνδρομο Down
Έγκυοι ανεξάρτητα από την ηλικία κύησης
Λεχωίδες (είτε θηλάζουν είτε όχι)
Ενήλικοι με νοσογόνο παχυσαρκία (Δείκτης Μάζας Σώματος >40) και παιδιά με ΔΜΣ>95^η εκατοστιαία θέση
Παιδιά που παίρνουν μακροχρόνια ασπιρίνη (πχ. νόσος Kawasaki, ρευματοειδής αρθρίτιδα κα.) για αποφυγή κινδύνου εμφάνισης συνδρόμου Reye μετά από γρίπη
Άτομα που βρίσκονται σε στενή επαφή με παιδιά μικρότερα των 6 μηνών ή φροντίζουν άτομα με υποκείμενο νόσημα, τα οποία διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών από τη γρίπη
Οι κλειστοί πληθυσμοί (προσωπικό και εσωτερικοί σπουδαστές γυμνασίων-λυκείων, στρατιωτικών και αστυνομικών σχολών, ειδικών σχολείων ή σχολών, τρόφιμοι και προσωπικό ιδρυμάτων, μονάδων φιλοξενίας ηλικιωμένων κ.ά.). Στρατεύσιμοι στα κέντρα κατάταξης και ειδικά όσοι κατατάσσονται κατά τους χειμερινούς μήνες (Οκτώβριο –Μάρτιο)
Εργαζόμενοι σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (ιατρονοσηλευτικό προσωπικό και λοιποί εργαζόμενοι) και σε κέντρα διαμονής προσφύγων-μεταναστών
Άστεγοι
Επαγγελματίες όπως κτηνίατροι, πτηνοτρόφοι, χοιροτρόφοι, σφαγείς και γενικά άτομα που έρχονται σε συστηματική επαφή με πουλερικά

Ποια παιδιά ΔΕΝ πρέπει να κάνουν το αντιγριπικό εμβόλιο;

Η μόνη απόλυτη αντένδειξη για το εμβόλιο είναι η ηλικία κάτω των 6 μηνών. Τα βρέφη αυτά (που έχουν και τον μεγαλύτερο κίνδυνο για σοβαρή νόσηση) πρέπει να προστατεύονται έμμεσα από ένα «εμβολιαστικό τείχος». Γι' αυτό γονείς, κηδεμόνες (παππούδες, γιαγιάδες) και μεγαλύτερα αδέρφια βρεφών πρέπει να εμβολιάζονται με το αντιγριπικό.

Σε ιστορικό σοβαρής αναφυλακτικής αντίδρασης σε προηγούμενη δόση ή εμφάνισης συνδρόμου Guillain-Barré εντός 6 εβδομάδων από προηγούμενο εμβόλιο γρίπης, η απόφαση για τη διενέργεια του εμβολίου πρέπει να λαμβάνεται κατόπιν εκτίμησης της σχέσης κινδύνων-οφέλους.

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα, η αλλεργία στο αβγό ΔΕΝ αποτελεί αντένδειξη για το εμβόλιο και τα άτομα με ήπια αλλεργία μπορούν να εμβολιαστούν άφοβα. Εφόσον υπάρχει ιστορικό πιο έντονης αλλεργικής αντίδρασης στην πρωτεΐνη του αβγού (αγγειοοίδημα, αναπνευστική δυσχέρεια, υποτροπιάζοντες έμετοι, ανάγκη χορήγησης αδρεναλίνης) η διενέργεια του εμβολίου γίνεται υπό στενή ιατρική παρακολούθηση κι εφόσον υπάρχει η δυνατότητα ανάνηψης.

Κατ’ αντιστοιχία, η κύηση, ο θηλασμός και η ανοσοκαταστολή δεν αποτελούν αντενδείξεις για τη διενέργεια του αντιγριπικού που κυκλοφορεί στη χώρα μας.

Για τα υπόλοιπα παιδιά τι ίσχυε μέχρι πέρυσι;

Αν το παιδί είναι μεγαλύτερο των 6 μηνών από τη μία και δεν ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου από την άλλη, το αντιγριπικό εμβόλιο είναι προαιρετικό. Η απόφαση διενέργειας του εμβολίου πρέπει να στηρίζεται σε διάφορες παραμέτρους όπως για παράδειγμα την ηλικία του παιδιού (όσο μικρότερο είναι, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος σοβαρής νόσησης), το πόσο φιλάσθενο είναι, αν είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο, με πόσα παιδιά θα έρθει σε επαφή τους χειμερινούς μήνες (πχ. θα μείνει στο σπίτι ή θα ενταχθεί σε κάποια σχολική μονάδα;) κλπ.

Σημειώνεται ότι το αντιγριπικό εμβόλιο θα καλύψει το παιδί μόνο έναντι της γρίπης. Δε θα το προστατεύσει από άλλες ιώσεις στις οποίες πιθανά θα εκτεθεί κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών.

Φέτος με την πανδημία του κορωνοϊού τι αλλάζει;

Καθώς το δεύτερο κύμα κορωνοϊού στη χώρα μας είναι σε εξέλιξη και πολύ πιθανά θα ακολουθήσουν και άλλα κατά τους χειμερινούς μήνες, η διενέργεια του αντιγριπικού εμβολίου σε όσο το δυνατόν περισσότερα παιδιά φέτος θα βοηθήσει σημαντικά: θα προστατεύσει από την πιθανότητα ταυτόχρονης λοίμωξης από τους δύο ιούς (ιός γρίπης και κορωνοϊός), θα βοηθήσει στην καλύτερη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης από τις Δομές Υγείας και, σε περίπτωση που επιτευχθεί υψηλή εμβολιαστική κάλυψη, θα διακόψει τη διασπορά του ιού της γρίπης στην κοινότητα.

Επομένως, έστω και αν προς το παρόν εκφράζονται διαφορετικές απόψεις από τους διάφορους φορείς σχετικά με την ανάγκη ή όχι καθολικού αντιγριπικού εμβολιασμού, η άποψή μας είναι ότι όσο περισσότερα παιδιά κάνουν το εμβόλιο, τόσο το καλύτερο για τα ίδια και συνολικά για την κοινότητα. Αυτό βέβαια προϋποθέτει την επάρκεια των σχετικών εμβολίων πρωταρχικά για τις ευπαθείς ομάδες που το έχουν μεγαλύτερη ανάγκη και στη συνέχεια για όλους τους υπόλοιπους. Άρα, με βάση τη σχετική απόφαση του Υπουργείου, προς το παρόν εμβολιάζονται μόνο τα άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου.

Πότε και πώς γίνεται το εμβόλιο;

Η περίοδος μέγιστης έξαρσης της γρίπης παρουσιάζει μικρές διαφορές: στην Ελλάδα η δραστηριότητα της εποχικής γρίπης συνήθως αρχίζει να αυξάνεται κατά τον Ιανουάριο, ενώ κορυφώνεται κατά τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο. Από τη διενέργεια του εμβολίου μέχρι την επίτευξη ανοσολογικής απάντησης (δηλαδή την παραγωγή κατάλληλων αντισωμάτων) απαιτούνται 2-3 εβδομάδες, ενώ τα αντισώματα αρχίζουν να φθίνουν μετά από 3-4 μήνες. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η πιο ενδεδειγμένη περίοδος για τη διενέργεια του εμβολίου είναι από τα μέσα Οκτωβρίου μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου κάθε έτους.

Τονίζεται ότι σε ανάγκη καθυστερημένης χορήγησης, το εμβόλιο μπορεί να χορηγηθεί καθ' όλη τη διάρκεια της έξαρσης της γρίπης (δηλ. και κατά τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο) καθώς ο οργανισμός μας αρχίζει να είναι σχετικά καλυμμένος σύντομα μετά τον εμβολιασμό, ενώ οι 2-3 εβδομάδες (που αναφέρονται παραπάνω) απαιτούνται για την ολοκλήρωση της διαδικασίας.

Ο αντιγριπικός εμβολιασμός γενικά περιλαμβάνει μία μόνο δόση του εμβολίου ετησίως. Ωστόσο, παιδιά 6 μηνών έως 9 ετών που εμβολιάζονται για πρώτη φορά, πρέπει να κάνουν δύο δόσεις με μεσοδιάστημα ενός μηνός. Συνιστάται η πρώτη δόση να χορηγείται αμέσως μετά την κυκλοφορία του εμβολίου, ώστε να προλάβουν να εμβολιαστούν έγκαιρα και με τη δεύτερη δόση. Τα παιδιά οποιασδήποτε ηλικίας που έχουν ξαναεμβολιαστεί στο παρελθόν με δύο δόσεις, κάνουν μία μόνο δόση. Όπως αναφέρθηκε, όταν απαιτείται μία μόνο δόση, αυτή μπορεί να γίνει και λίγο πιο αργά (Νοέμβριος-Δεκέμβριος), ώστε να καλύπτει το παιδί μέχρι τουλάχιστον τον Μάρτιο του επόμενου έτους. Τονίζεται ότι πλέον γίνεται ολόκληρη η δόση του (0.5 mL) σε όλα τα άτομα που εμβολιάζονται, ανεξαρτήτως ηλικίας.

Έχει το αντιγριπικό εμβόλιο παρενέργειες;

Γενικά το αντιγριπικό εμβόλιο είναι καλά δοκιμασμένο και γίνεται καλά ανεκτό από τη συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων που εμβολιάζονται. Πιθανές παρενέργειες είναι οι εξής:

Τοπικές αντιδράσεις (οι πιο συχνές, 15-20%)
Μη ειδική συμπτωματολογία (πυρετός, ρίγη, κακουχία, μυαλγία) (<1%)
Αυξημένη συχνότητα πυρετικών σπασμών, αν δοθεί συγχρόνως με άλλα εμβόλια (πχ. πνευμονιόκοκκου)
Αλλεργικές αντιδράσεις (σπάνιες)

Εννοείται βέβαια ότι η διενέργεια του εμβολίου σε κάποιον δεν είναι δυνατόν να προκαλέσει γρίπη, καθώς το εμβόλιο παράγεται από ένα μικρό κομμάτι του ιού και όχι από ολόκληρο τον ιό. Η "ήπια γριπώδης συνδρομή" που παρουσιάζουν κάποια άτομα στις 2-3 μέρες μετά το εμβόλιο είναι η μη ειδική συμπτωματολογία που αναφέρεται παραπάνω και σαφώς δεν είναι ήπια νόσηση από γρίπη.

Πόσο αποτελεσματικό είναι το εμβόλιο και για πόσο μας καλύπτει;

Το αντιγριπικό εμβόλιο δυστυχώς δεν προσφέρει 100% προστασία. Οι σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι η προστασία που επιτυγχάνεται είναι 50-70% και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η ηλικία, η προηγούμενη έκθεση σε αντιγόνα, η ύπαρξη ή όχι υποκείμενων καταστάσεων, η σωστή πρόβλεψη των στελεχών που κάθε χρονιά προκαλούν την επιδημία γρίπης κ.ά. Έστω όμως κι αν νοσήσει από γρίπη κάποιο εμβολιασμένο άτομο, η νόσηση θα είναι πιο ήπια από το να μην είχε εμβολιαστεί καθόλου.

Η διάρκεια προστασίας που μας προσφέρει το εμβόλιο είναι 4-5 μήνες. Τα εμβόλια που θα κυκλοφορήσουν θα είναι τετραδύναμα, δηλαδή θα προσφέρουν ανοσία για δύο στελέχη της γρίπης Α και δύο στελέχη της γρίπης Β. Το Vaxigrip και το Fluarix μπορούν να γίνουν σε παιδιά από 6 μηνών και πάνω. To Influvac σε παιδιά μεγαλύτερα των 3 ετών.

Γιατί κάθε χρόνο βγαίνει καινούριο εμβόλιο γρίπης;

Όπως αναφέρθηκε, ο ιός της γρίπης έχει την ικανότητα να μεταλλάσσεται και να αλλάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του με αποτέλεσμα κάθε χρόνο να διαφέρουν τα στελέχη του ιού που προκαλούν την επιδημία γρίπης. Έτσι, η ανοσία που προκύπτει, είτε μετά από φυσική νόσηση είτε μετά από εμβολιασμό, δεν είναι μόνιμη.

Κάθε χρόνο το αντιγριπικό εμβόλιο περιέχει τα στελέχη που είναι πιο πιθανό ότι θα προκαλέσουν τα περισσότερα κρούσματα κατά τη διάρκεια της επιδημίας. Για τον λόγο αυτόν πρέπει να γίνεται εκ νέου στις ομάδες υψηλού κινδύνου που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Σεπτέμβριος 2020