Πυρετός στα παιδιά: 15 μύθοι και αλήθειες
Ο χειμώνας είναι αρκετά κοντά! Και μαζί του όλες εκείνες τις συνθήκες που ευνοούν την εμφάνιση των λοιμώξεων και του πυρετού σε παιδιά και μεγάλους. Ειδικά φέτος με την πανδημία του κορωνοϊού ο προβληματισμός για ένα παιδί που έχει πυρετό θα είναι μεγάλος. Πόσο όμως στα αλήθεια πρέπει ο πυρετός να μας ανησυχεί;
Πώς φτάσαμε στην «πυρετοφοβία»;
Υπάρχουν αρκετοί μύθοι που κυκλοφορούν ευρέως μεταξύ των γονιών αλλά και των γιατρών για τον πυρετό. Αυτοί οι μύθοι μάς έρχονται από το παρελθόν που έντρομοι κι ανήμποροι γονείς έβλεπαν τα παιδιά τους να "ψήνονται" για μέρες στον πυρετό και τελικά να εμφανίζουν σοβαρές επιπλοκές ή ακόμη και να καταλήγουν. Έτσι κάπως οδηγηθήκαμε στη λεγόμενη "πυρετοφοβία".
Αυτό που στην πραγματικότητα συνέβαινε και συμβαίνει είναι ότι ο πυρετός είναι απλώς εκδήλωση μιας λοίμωξης (ή σπανιότερα άλλων νοσημάτων). Όχι μόνο δε δημιουργεί πρόβλημα αλλά φαίνεται να παίζει προστατευτικό ρόλο ενάντια στους εισβολείς (μικρόβια ή ιούς) που τον προκαλούν. Επομένως, οι επιπλοκές που αποδίδονταν στον πυρετό παλιότερα, οφείλονταν στις λοιμώξεις που προκαλούσαν και τον ίδιο τον πυρετό όπως για παράδειγμα μια μηνιγγίτιδα.
Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε διαδεδομένους μύθους σχετικά με τον πυρετό καθώς και τι ισχύει στην πραγματικότητα.
Μύθος 1: το παιδί μου είναι ζεστό όταν το πιάνω άρα έχει πυρετό
Η αλήθεια: τα παιδιά μπορεί να είναι ζεστά για διάφορους λόγους. Για παράδειγμα όταν παίζουν έντονα, όταν κλαίνε, όταν είναι σκεπασμένα με πολλά σκεπάσματα στο κρεβάτι τους ή όταν είναι έξω σε υψηλές θερμοκρασίες. Αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει είναι ότι αποβάλλουν θερμότητα στο περιβάλλον για όλους αυτούς τους λόγους και έτσι στην αφή είναι ζεστά χωρίς ωστόσο να έχουν πυρετό. Αν αλλάξουν οι συνθήκες, η θερμοκρασία του δέρματός τους θα επιστρέψει στα φυσιολογικά επίπεδα σε περίπου 20 λεπτά.
Αν ένα παιδί δείχνει ότι είναι άρρωστο και το αισθανόμαστε να είναι έντονα ζεστό στην αφή, τότε υπάρχει αρκετά μεγάλη πιθανότητα να έχει πραγματικά πυρετό. Για να είμαστε όμως σίγουροι πρέπει να μετρήσουμε τη θερμοκρασία του με θερμόμετρο: η εκτίμηση του πυρετού με το χέρι ή με το στόμα της μαμάς στο μέτωπο έχει φανεί σε πολλές μελέτες ότι είναι αναξιόπιστη. Αν με το θερμόμετρο βρούμε πάνω από 38οC με μέτρηση από το ορθό ή το αυτί, πάνω από 37,8 με μέτρηση στο στόμα ή πάνω από 37,5 με μέτρηση στη μασχάλη, τότε το παιδί έχει όντως πυρετό. Να θυμάστε ότι τα νεογνά και τα μικρά βρέφη έχουν φυσιολογικά λίγο πιο υψηλές θερμοκρασίες από τα παιδιά και τους ενηλίκους.
Μύθος 2: όλοι οι πυρετοί είναι επιβλαβείς για τα παιδιά
Η αλήθεια: ο πυρετός είναι αμυντικός μηχανισμός του ανθρώπινου οργανισμού που ενεργοποιεί την άμυνά του και βοηθάει το σώμα να αντιμετωπίσει τους εισβολείς της λοίμωξης. Επομένως οι πυρετοί στη συντριπτική τους πλειοψηφία όχι μόνο δεν προκαλούν προβλήματα στα παιδιά αλλά, αντίθετα, τα βοηθούν να αντιμετωπίσουν την εκάστοτε λοίμωξη. Ο πυρετός μάλιστα υπάρχει στα περισσότερα ανώτερα θηλαστικά ως μηχανισμός άμυνας.
Μύθος 3: οι υψηλοί πυρετοί (πάνω από 40οC) είναι επικίνδυνοι καθώς μπορούν να προκαλέσουν εγκεφαλική βλάβη
Η αλήθεια: η άποψη αυτή προέρχεται από τα παλιά χρόνια που παιδιά με εγκεφαλίτιδα έκαναν υψηλούς πυρετούς για πολλές μέρες. Οι μόνιμες νευρολογικές βλάβες λόγω της εγκεφαλίτιδας αποδίδονταν τότε λανθασμένα στους υψηλούς πυρετούς. Στην πραγματικότητα αυτό που ισχύει είναι ότι οι πυρετοί που προκαλούνται από λοιμώξεις δε δημιουργούν εγκεφαλικές βλάβες. Μόνο οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες πάνω από 42,2οC μπορεί να δημιουργήσουν εγκεφαλικές βλάβες.
Είναι πολύ σπάνιο όμως ένας άνθρωπος να φτάσει λόγω κάποιας λοίμωξης σε τόσο υψηλή θερμοκρασία. Στην πράξη, αυτό μπορεί μόνο να συμβεί σε περιπτώσεις έντονης υπερθερμίας, δηλαδή όταν ο οργανισμός χάσει τον έλεγχο της θερμοκρασίας του λόγω του ότι βρίσκεται σε ένα εξαιρετικά θερμό περιβάλλον. Αυτό, για παράδειγμα, μπορεί να συμβεί αν το παιδί αφεθεί για πολλή ώρα μέσα σε ένα κλειστό αυτοκίνητο, τις πολύ θερμές καλοκαιρινές μέρες.
Μύθος 4: είναι μεγάλη η πιθανότητα ένα παιδί να εμφανίσει σπασμούς κατά τη διάρκεια ενός πυρετού (πυρετικοί σπασμοί)
Η αλήθεια: ένα μικρό ποσοστό των παιδιών με πυρετό (2-4%) θα εμφανίσει τους λεγόμενους πυρετικούς σπασμούς. Συνήθως στα παιδιά αυτά υπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό.
Μύθος 5: οι πυρετικοί σπασμοί μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα υγείας στα παιδιά μακροπρόθεσμα
Η αλήθεια: όσο άσχημο θέαμα κι αν είναι οι πυρετικοί σπασμοί, συνήθως σταματούν μέσα σε λίγα λεπτά. Δεν προκαλούν μακροπρόθεσμα προβλήματα στα παιδιά ούτε αυξάνουν τον κίνδυνο για νοητική υστέρηση, για καθυστέρηση στην ομιλία ή για μαθησιακές δυσκολίες. Επιπλέον, δεν αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης επιληψίας στην μετέπειτα ζωή.
Μύθος 6: όλοι οι πυρετοί πρέπει να αντιμετωπίζονται άμεσα με αντιπυρετικά φάρμακα
Η αλήθεια: οι πυρετοί πρέπει να αντιμετωπίζονται με αντιπυρετικά φάρμακα μόνο σε περίπτωση που δημιουργούν έντονη δυσφορία στο παιδί. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο πυρετός μπορεί να προκαλέσει δυσφορία, όταν ανέβει σχετικά πάνω από 38,5-39οC. Επομένως μια συνήθης οδηγία των παιδιάτρων προς τους γονείς είναι να δώσουν αντιπυρετικό όταν ο πυρετός του παιδιού είναι πάνω από 38,5οC. Η οδηγία αυτή τροποποιείται ανάλογα σε περίπτωση που υπάρχει ιστορικό πυρετικών σπασμών.
Μύθος 7: χωρίς τη θεραπεία με αντιπυρετικά, ο πυρετός θα συνεχίσει να ανεβαίνει όλο και παραπάνω
Η αλήθεια: στην πραγματικότητα ο εγκέφαλος του παιδιού ξέρει πότε το σώμα φτάνει σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Οι περισσότεροι πυρετοί, λόγω λοίμωξης δε θα ανέβουν πάνω από 39,5-40οC. Σπάνια θα φτάσουν το 40,5- 41οC. Ακόμα όμως και σ’ αυτά τα επίπεδα ο πυρετός δεν προκαλεί προβλήματα στο παιδί ούτε στον εγκέφαλο του. Επομένως δεν πρέπει να μας ανησυχεί. Αυτό που πρέπει να διευκρινίσουμε είναι η αιτία που προκαλεί τον υψηλό πυρετό.
Μύθος 8: με τη θεραπεία πρέπει άμεσα ο πυρετός να υποχωρήσει και η θερμοκρασία να επανέλθει στα φυσιολογικά επίπεδα
Η αλήθεια: στην πράξη αυτό που βλέπουμε (κυρίως κατά τα πρώτα 24ωρα μιας λοίμωξης) είναι ότι με το αντιπυρετικό ο πυρετός συνήθως πέφτει 1-1.5οC επιστρέφοντας περίπου στο 37,5-38οC. Είναι κάτι που δεν πρέπει να μας ανησυχεί.
Μύθος 9: αν δεν μπορούν τα αντιπυρετικά να ρίξουν το πυρετό, σίγουρα πρόκειται για κάποια σοβαρή λοίμωξη
Η αλήθεια: τόσο ιογενείς όσο και μικροβιακές λοιμώξεις μπορούν να προκαλέσουν πυρετούς που δείχνουν να αντιστέκονται στη δράση των αντιπυρετικών. Επομένως η ανταπόκριση του πυρετού στα αντιπυρετικά φάρμακα δε μας κατευθύνει ως προς τη σοβαρότητα της λοίμωξης του παιδιού ούτε μας λέει αν ο πυρετός οφείλεται σε μικροβιακή ή σε ιογενή λοίμωξη.
Μύθος 10: αν ο πυρετός είναι υψηλός, τότε η αιτία είναι σοβαρή
Η αλήθεια: αν ο πυρετός είναι πολύ υψηλός είναι λίγο πιο πιθανό η αιτία να είναι σοβαρή. Υπάρχουν όμως και πολλοί ιοί που μπορεί να προκαλέσουν πολύ υψηλούς πυρετούς ιδιαίτερα κατά τα πρώτα 24ωρα. Αυτό που έχει πραγματικά σημασία είναι τα υπόλοιπα συμπτώματα που συνοδεύουν τον πυρετό. Αν δηλαδή το παιδί σας με τον πυρετό μοιάζει πραγματικά άρρωστο, τότε είναι πολύ πιθανό, άσχετα με το ύψος του πυρετού, να έχει κάποια σοβαρή λοίμωξη.
Μύθος 11: όταν ο πυρετός υποχωρήσει με τα αντιπυρετικά, δεν πρέπει να ξανανεβεί
Η αλήθεια: είναι φυσιολογικό οι πυρετοί που οφείλονται σε ιώσεις να υποχωρούν και να επανεμφανίζονται για περίπου 2-3 μέρες. Όταν η δράση του αντιπυρετικού υποχωρήσει, ο πυρετός θα ξαναεμφανιστεί και επομένως θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με νέα δόση αντιπυρετικού. Ο πυρετός θα υποχωρήσει τελείως όταν ο οργανισμός καταφέρει να αντιμετωπίσει τον εισβολέα. Αυτό συνήθως συμβαίνει την 3η -4η μέρα της λοίμωξης.
Μύθος 12: η ακριβής θερμοκρασία του παιδιού είναι πολύ σημαντική και επομένως πρέπει να μετράμε πολλές φορές και με πολλούς διαφορετικούς τρόπους τη θερμοκρασία του παιδιού
Η αλήθεια: όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, το πιο σημαντικό είναι η συνολική εικόνα του παιδιού και όχι η ακριβής θερμοκρασία. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε αν το παιδί έχει πυρετό ή όχι και πού κυμαίνεται αυτός ο πυρετός αλλά πιο σημαντικό είναι να παρακολουθούμε τη συνολική εικόνα του παιδιού και όχι αν έχει 38,4 ή 38,5οC.
Μύθος 13: Όταν το παιδί έχει πυρετό δεν πρέπει να φάει αυγό, ψάρι...
Η αλήθεια: δεν υπάρχει καμία τροφή που πρέπει να αποφεύγεται όταν το παιδί έχει πυρετό. Αυτό που πρέπει να έχει ο γονιός στο μυαλό του είναι ότι το παιδί χρειάζεται πολύ περισσότερα υγρά για ενυδάτωση (χάνουμε πολλά υγρά όταν ανεβαίνει η θερμοκρασία του σώματος) κι ότι δεν πρέπει να το πιέζει να φάει κάτι που δε θέλει. Ελαφριές τροφές μαγειρεμένες στο σπίτι σε μικρές ποσότητες (σούπες, ζυμαρικά, βραστό κοτόπουλο κλπ.) είναι καλές επιλογές, μαζί με πολλά υγρά.
Μύθος 14: Τα λεγόμενα δέκατα είναι μεταξύ 37 και 37,5οC
Η αλήθεια: οι θερμοκρασίες αυτές, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι φυσιολογικές. Η θερμοκρασία του σώματος κατά τη διάρκεια της ημέρας μεταβάλλεται και συνήθως είναι μέγιστη αργά το απόγευμα και το βραδάκι. Ανεβαίνει επίσης μετά από ένα μεγάλο γεύμα ή αν το παιδί είναι ντυμένο ζεστά ή σκεπασμένο με πολλά σκεπάσματα. Αν λοιπόν ένα μικρό παιδί έχει θερμοκρασία μέχρι 37,3-37,4οC, ιδιαίτερα αν η μέτρηση γίνει στο στόμα ή στο αυτί ή στον πρωκτό, τότε έχει μια φυσιολογική θερμοκρασία. Πάνω από 37,5οC θα θεωρήσουμε ότι αρχίζει να ανεβαίνει ο πυρετός και ότι έχουμε δέκατα.
Μύθος 15: ο πυρετός σε καμία ηλικία δε μας ανησυχεί ιδιαίτερα
Η αλήθεια: όσο ψύχραιμοι πρέπει να είμαστε για τον πυρετό που κάνει το μεγαλύτερο παιδί μας, τόσο ταχέως πρέπει να επικοινωνήσουμε με τον παιδίατρό μας σε περίπτωση που διαπιστώσουμε ότι το νεογνό ή το μικρό βρέφος μας (δηλ. τους πρώτους 2-3 μήνες ζωής) έχει πυρετό (>38οC). Κι αυτό επειδή στις μικρές αυτές ηλικίες, ο πυρετός είναι συνήθως σημάδι σοβαρής λοίμωξης και πρέπει να διερευνάται πλήρως για να αποκλειστούν επικίνδυνα νοσήματα που θα μπορούσαν να είναι απειλητικά ακόμη και για την ίδια τη ζωή του μωρού.
Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD
Τελευταία ενημέρωση: Σεπτέμβριος 2020