headerlogo22

Κορωνοϊός (COVID-19) και παιδιά: απαντήσεις σε 14 κρίσιμα ερωτήματα

Καθώς η πανδημία του κορωνοϊού SARS-CoV-2 (του ιού που προκαλεί τη νόσο COVID-19 σε μεγάλους και παιδιά) είναι σε εξέλιξη, οι γνώσεις μας σχετικά με τον νέο αυτόν ιό αυξάνονται συνεχώς. Είναι πολλά που ως γονείς πρέπει να ξέρουμε για να εξασφαλίσουμε την υγεία των παιδιών μας και τη δική μας. Ακολουθούν τα 14 πιο βασικά ερωτήματα με τις αντίστοιχες απαντήσεις σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα:

1. Πότε και πώς μεταδίδεται ο κορωνοϊός SARS-CoV-2;

Ο συγκεκριμένος ιός μεταδίδεται πολύ εύκολα μεταξύ των ανθρώπων τόσο πριν, όσο και κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά από την περίοδο που έχουν συμπτώματα: 

Πριν (περίοδος επώασης): άτομα που βρίσκονται σε φάση επώασης αποβάλλουν τον ιό στο περιβάλλον μία με τρεις μέρες πριν εμφανίσουν συμπτώματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να τον διασπείρουν σε υγιή άτομα χωρίς να το γνωρίζουν. 

Κατά τη διάρκεια (συμπτωματική φάση): άτομα που εμφανίζουν ελάχιστα ή καθόλου συμπτώματα κατά τη φάση της νόσησης (15-50% των παιδιών και 10-40% των ενηλίκων) αλλά και συμπτωματικοί ασθενείς συνεχίζουν να διασπείρουν τον ιό στη φάση αυτήν

Μετά: τα πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι οι ασθενείς με ήπια και μέτρια λοίμωξη δεν είναι μεταδοτικοί μετά την 10η ημέρα από την έναρξη των συμπτωμάτων. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ασθενείς με σοβαρή νόσο και οι ανοσοκατεσταλμένοι έχουν παρατεταμένη περίοδο μεταδοτικότητας και μεταδίδουν το SARS-CoV-2 για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα

Οι τρόποι με τους οποίους ο ιός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο είναι οι εξής:

  • Όταν ο ασθενής βήξει ή φταρνιστεί χωρίς να βάλει μπροστά τον αγκώνα του, σταγονίδια με τον ιό διασπείρονται σε απόσταση μέχρι ενός μέτρου (υπάρχουν μελέτες που αυξάνουν το βεληνεκές σε περισσότερα μέτρα, κυρίως για το φτάρνισμα). Αν κάποιος βρίσκεται κοντά και εισπνεύσει αυτά τα σταγονίδια, μπορεί να κολλήσει. Φαίνεται ότι όταν ο καιρός είναι κρύος, η μεταδοτικότητα της νόσου μπορεί να αυξηθεί ως και 30%. Σύμφωνα με μελέτη μάλιστα, τα σταγονίδια με τον ιό μπορούν να αιωρούνται στον αέρα από λεπτά μέχρι ώρες. Αν κάποιος λοιπόν μπει πχ. σε ένα ασανσέρ που το έχει χρησιμοποιήσει ασθενής, μπορεί να κολλήσει: σε πρόσφατη μελέτη φάνηκε ότι τα σωματίδια με κορωνοϊό μπορούν να παραμείνουν μέσα στο ασανσέρ για 15-30 λεπτά ανάλογα με το πόσο συχνά ανοιγοκλείνουν οι πόρτες του
  • Αν κάποιος ασθενής βήξει ή φταρνιστεί στην παλάμη του και στη συνέχεια πιάσει κάποιο αντικείμενο κοινής χρήσης (πχ. πόμολο, κάγκελα κλπ) ή κάνει χειραψία με κάποιον υγιή, είναι πιθανό ο ιός να μεταφερθεί στον υγιή. Ειδικά αν ο τελευταίος ακουμπήσει το χέρι του στη μύτη, στο στόμα ή στα μάτια του, σημεία που αποτελούν πύλες εισόδου του ιού. Η διάρκεια που ο ιός μπορεί να παραμείνει επάνω σε επιφάνειες ποικίλει ανάλογα με το υλικό της επιφάνειας, την υγρασία (όταν υπάρχει, παραμένει περισσότερο ο ιός), πιθανά τη θερμοκρασία καθώς και το ιικό φορτίο. Τα τελευταία δεδομένα δείχνουν ότι αυτός ο τρόπος μετάδοσης δεν παίζει πολύ σημαντικό ρόλο.

2. Μεταδίδεται ο ιός κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή του θηλασμού;

Με τα μέχρι τώρα δεδομένα φαίνεται ότι ο κορωνοϊός μεταδίδεται πολύ σπάνια κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή/και του τοκετού. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων έγκυοι με Covid-19 γέννησαν υγιέστατα μωρά στα οποία ο ιός δεν ανιχνεύτηκε, ενώ έχουν περιγραφεί ελαχιστότατες εξαιρέσεις (πολύ πρόσφατα και στην Ελλάδα).

Ο θηλασμός επίσης φαίνεται ότι δεν οδηγεί στη μετάδοση του ιού στο βρέφος έστω και αν γενετικό υλικό του έχει, σε ελάχιστες περιπτώσεις, ανιχνευθεί στο μητρικό γάλα. Ωστόσο, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος αερογενούς μετάδοσης του ιού από τη μητέρα στο βρέφος κατά την επαφή για τον θηλασμό και γι' αυτό καλό είναι το γάλα να βγαίνει με θήλαστρο και να δίνεται από άλλο μέλος της οικογένειας που δε νοσεί προς ελαχιστοποίηση της πιθανότητας μετάδοσης στο βρέφος.

3. Πώς εξελίσσεται η κλινική εικόνα από τη στιγμή που θα έρθει ένα παιδί σε επαφή με τον ιό;

Αν και μέχρι τώρα υπάρχουν αντικρουόμενα δεδομένα, φαίνεται ότι τα παιδιά κολλούν τον κορωνοϊό με την ίδια ευκολία με την οποία κολλούν και οι ενήλικοι. Αυτό που χαρακτηρίζει τη νόσο στην παιδική ηλικία είναι η γενικά πιο ήπια κλινική εικόνα. Από τη στιγμή που ένα παιδί θα έρθει σε επαφή με τον ιό μπαίνει στη λεγόμενη φάση επώασης. Ο χρόνος επώασης του ιού στον άνθρωπο κυμαίνεται από 2 έως 14 ημέρες, με τους περισσότερους ασθενείς να εμφανίζουν συμπτώματα συνήθως μέσα στις πρώτες 5-6 μέρες. Σε μερικές σπάνιες περιπτώσεις έχουν εμφανιστεί συμπτώματα και πέραν των 14 ημερών.

Στη συνέχεια, το παιδί μπορεί να εμφανίσει κάποια από τα συμπτώματα της νόσου. Αυτά είναι πυρετός, βήχας, καταβολή, αδυναμία, φαρυγγαλγία, κεφαλαλγία, μυαλγίες, αρθραλγίες, εξάνθημα αλλά και εκδηλώσεις από το γαστρεντερικό όπως ναυτία, διάρροιες και έμετοι. Ορισμένοι μεγαλύτεροι ασθενείς εμφανίζουν ως πρώτο (και μερικές φορές ως μοναδικό) σύμπτωμα την ανοσμία (απουσία όσφρησης), μόνη ή σε συνδυασμό με αγευσία (απουσία γεύσης), αλλά για τα παιδιά δεν υπάρχουν σχετικές αναφορές. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, το παιδί μπορεί να εμφανίσει υψηλό πυρετό, έντονο παραγωγικό βήχα, ταχύπνοια, βρογχόσπασμο, μειωμένη σίτιση, έντονη καταβολή, δύσπνοια, υποξαιμία (χαμηλό οξυγόνο) και γογγυσμό (βογκητό καθώς αναπνέει, σαν να καταβάλει μεγάλη προσπάθεια).  Επιπλέον, μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα από δυσλειτουργία της καρδιάς, του εγκεφάλου, των νεφρών ή του δέρματος. 

Ένα μικρό ποσοστό παιδιών (κυρίως στη βρεφική ηλικία) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για πιο σοβαρή νόσηση και έχουν σημειωθεί πολύ λίγοι θάνατοι παιδιών ανά τον κόσμο. Κάποια από αυτά εμφάνισαν μια κλινική εικόνα παρόμοια με τη νόσο Kawasaki (βλ. παρακάτω).

Η κλινική εικόνα της νόσου στην παιδική και εφηβική ηλικία ποικίλει πολύ περισσότερο σε σχέση με εκείνη των ενηλίκων και για τον λόγο αυτόν, είναι πολύ δύσκολη η διαφοροδιάγνωση της νόσου COVID-19 από την γρίπη, το κοινό κρυολόγημα και τις αλλεργίες της εποχής. Πολλά παιδιά, μπορεί να περνούν τη νόσο τελείως υποκλινικά δηλαδή χωρίς κανένα σύμπτωμα. Αυτό βέβαια είναι ευτύχημα αλλά ακριβώς αυτές οι ασυμπτωματικές περιπτώσεις είναι που διασπείρουν αθόρυβα τον ιό στο περιβάλλον –όπως αναφέρθηκε παραπάνω- με αποτέλεσμα να προκύπτουν πολλαπλάσιοι ασθενείς σε μεγαλύτερες ηλικίες. Τα μέχρι τώρα δεδομένα δείχνουν ότι οι έφηβοι και τα μεγαλύτερα παιδιά μεταδίδουν τον ιό με την ίδια ευκολία όπως και οι ενήλικοι ενώ τα μικρότερα παιδιά και τα νήπια δείχνουν να μεταδίδουν λιγότερο.

4. Τι είναι η νόσος Kawasaki; Σχετίζεται με τον κορωνοϊό SARS-CoV-2;

Πρόκειται για μια σπάνια νόσο με άγνωστη προς το παρόν αιτιολογία που πιθανά να οφείλεται σε μια υπεραντίδραση του οργανισμού σε κάποιον ή κάποιους λοιμογόνους παράγοντες και που οδηγεί σε μια γενικευμένη φλεγμονή των αγγείων.

Η νόσος Kawasaki εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά ηλικίας <5 ετών. Η κλινική της εικόνα περιλαμβάνει υψηλό πυρετό για περισσότερες από 5 μέρες μαζί με κόκκινα μάτια, σκασμένα χείλη, τραχηλικούς λεμφαδένες, εξανθήματα, πρησμένα χέρια και πόδια. Αντιμετωπίζεται επιτυχώς με ενδοφλέβια χορήγηση ασπιρίνης και γ-σφαιρίνης με στόχο την αποφυγή της πιο σοβαρής επιπλοκής της που είναι τα ανευρύσματα στα στεφανιαία αγγεία, δηλαδή τα αγγεία που αιματώνουν την καρδιά του παιδιού.

Από την έναρξη της πανδημίας, μικρός αριθμός παιδιών σε χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ εμφάνισε κλινική εικόνα παρόμοια με αυτήν του συνδρόμου Kawasaki ή με εκείνη του συνδρόμου τοξικού σοκ, το οποίο συνδέεται με την υπερπαραγωγή τοξινών καθώς ο οργανισμός αντιδρά σε μια βακτηριακή λοίμωξη. Η κλινική αυτή εικόνα ονομάστηκε «πολυοργανικό φλεγμονώδες σύνδρομο στα παιδιά (multisystem inflammatory syndrome in children, MIS-C)» και συνήθως εμφανίζεται 2-4 εβδομάδες μετά τη νόσηση από τον νέο κορωνοϊό. Ποσοστό 10-20% των παιδιών με MIS-C θα χρειαστούν νοσηλεία σε μονάδα εντατικής θεραπείας και το 2-4% θα έχει δυστυχή κατάληξη.

Ήδη από το 2005 υπήρχε μελέτη που συσχέτιζε κάποια περιστατικά της νόσου Kawasaki με παλιότερους τύπους κορωνοϊού. Καθώς προκύπτουν περισσότερα δεδομένα, φαίνεται πολύ πιθανό η νόσος που διαπιστώθηκε το τελευταίο διάστημα και μοιάζει με τη νόσο Kawasaki να οφείλεται στον SARS-CoV-2. Σημειώνεται πάντως ότι πρόκειται για πολύ σπάνια επιπλοκή (λιγότερα από ένα στα 1000 παιδιά που νοσούν θα την εμφανίσουν) και επομένως η γενική εικόνα ότι τα βρέφη, τα παιδιά και οι έφηβοι νοσούν πολύ πιο ήπια σε σχέση με τους ενηλίκους συνεχίζει να ισχύει.

5. Ποιες υποκείμενες παθήσεις προκαλούν σοβαρότερη νόσηση στους ενηλίκους; Για τα παιδιά τι ισχύει;

Μεταξύ των ενηλίκων, παράγοντες κινδύνου για σοβαρότερη νόσηση από τον κορωνοϊό είναι η ηλικία (όσο μεγαλύτερη τόσο χειρότερα), τα χρόνια αναπνευστικά νοσήματα, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης αλλά και η παχυσαρκία, οι κακοήθειες, η ανοσοκαταστολή και το κάπνισμα. 

Για τα παιδιά με χρόνια προβλήματα υγείας, τα δεδομένα είναι πολύ λιγότερα. Ωστόσο, το γεγονός ότι οι θάνατοι παιδιών από κορωνοϊό είναι εξαιρετικά σπάνιοι υποδηλώνει ότι και τα παιδιά με υποκείμενες παθήσεις φαίνεται να περνούν τη νόσο σχετικά πιο ήπια σε σχέση με ενηλίκους με αντίστοιχες παθήσεις.

Σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες ομοφωνίας της Ελληνικής Εταιρείας Παιδιατρικών Λοιμώξεων, παιδιά που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο πιο σοβαρής νόσησης είναι:

1. Παιδιά με χρόνια πνευμονοπάθεια (κυστική ίνωση, βρογχοπνευμονική δυσπλασία)

2. Παιδιά με συγγενή καρδιοπάθεια και σημαντικού βαθμού αιμοδυναμική επιβάρυνση

3. Ασθενείς με σοβαρή ανοσοκαταστολή όπως

4. Βρέφη <12 μηνών (σημειώνεται ότι δεν υπάρχει ομοφωνία και πιθανολογείται ότι τα αυξημένα ποσοστά νοσηλείας δε σχετίζονται απαραίτητα με βαρύτερη κλινική εικόνα)

Ιδιαίτερα για παιδιά με ενδοκρινικά νοσήματα, η Ελληνική Ενδοκρινολογική Εταιρεία και η Ελληνική Εταιρεία Παιδικής και Εφηβικής Ενδοκρινολογίας θεωρούν ως ευπαθείς ομάδες τις εξής:

1. Ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη (είτε τύπου 1, είτε τύπου 2)

2. Ασθενείς με υποφυσιακή ανεπάρκεια και ιδιαίτερα όσοι βρίσκονται σε αγωγή με κορτικοστεροειδή (υδροκορτιζόνη, πρεδνιζολόνη)

3. Ασθενείς με ανεπάρκεια των επινεφριδίων

4. Ασθενείς με υπερκορτιζολαιμία (σύνδρομο Cushing)

5. Ασθενείς με εκσεσημασμένη παχυσαρκία και συνοδά μεταβολικά νοσήματα

Τα παιδιά που λαμβάνουν ιατρογενή ανοσοκαταστολή (βιολογικούς παράγοντες ή και κορτικοστεροειδή) λόγω υποκείμενου νοσήματος, πρέπει να αντιμετωπίζονται το καθένα ξεχωριστά σύμφωνα με τη γνώμη του θεράποντα ιατρού, καθώς μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν δεδομένα ούτε αναφορικά με την κλινική έκβαση τέτοιων παιδιών εάν νοσήσουν με COVID-19, αλλά ούτε για το όφελος της αντιιικής αγωγής.

Για όλα τα παιδιά με υποκείμενο νόσημα, καθώς τα δεδομένα προς το παρόν δεν είναι αρκετά, είναι εξαιρετικά σημαντικό να τηρούνται ευλαβικά τα μέτρα προστασίας ώστε να αποφευχθεί με κάθε τρόπο η νόσησή τους από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό αυτήν την περίοδο οι γονείς παιδιών με χρόνιο νόσημα να ακολουθούν κατά γράμμα τις οδηγίες των θεράποντων ιατρών σχετικά με τη χρόνια φαρμακευτική αγωγή που ενδεχομένως λαμβάνει το παιδί τους, ώστε να ελαχιστοποιήσουν την πιθανότητα απορρύθμισης του υποκείμενου νοσήματος.

Εννοείται βέβαια ότι παιδιά που έχουν περάσει κάποια στιγμή στη ζωή τους ένα επεισόδιο πνευμονίας ή που κάνουν περιστασιακά χρήση εισπνεόμενων φαρμάκων σε μικρές δόσεις λόγω «ευαίσθητου αναπνευστικού» δεν ανήκουν στα παιδιά με υποκείμενα νοσήματα και δε διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για σοβαρή νόσηση από τον κορωνοϊό.

6. Υπάρχουν φάρμακα που πρέπει να αποφεύγονται στα παιδιά επί υποψίας COVID-19;

Υπήρξαν κάποια στοιχεία ότι η ιβουπροφαίνη (πχ. Algofren, Brufen) μπορεί να επιδεινώσει την κλινική πορεία της νόσου. Ωστόσο, ο ΠΟΥ με νεότερα δεδομένα υποστηρίζει ότι κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται προς το παρόν. Μέχρι να υπάρξουν πιο ξεκάθαρα δεδομένα, μπορούν οι γονείς να χρησιμοποιούν ως αντιπυρετικό την παρακεταμόλη (πχ. Apotel, Depon, Dolal, Panadol) ή το τολφαιναμικό οξύ (πχ. Gantil). Σε περίπτωση ανάγκης χρήσης της ιβουπροφαίνης, μπορούν να το συζητήσουν με τον παιδίατρό τους.

Επίσης, δεν πρέπει οι γονείς να δίνουν φάρμακα με κορτιζόνη στο άρρωστο παιδί χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του παιδιάτρου τους. Αυτό ισχύει έτσι κι αλλιώς, ένας λόγος παραπάνω στην παρούσα φάση της πανδημίας του κορωνοϊού (έστω και αν δεν υπάρχουν στοιχεία για σοβαρότερη νόσηση σε τέτοιες περιπτώσεις). Εννοείται ότι οι θεραπείες με κορτιζόνη για χρόνια προβλήματα υγείας (πχ. άσθμα, ανεπάρκεια επινεφριδίων, νεφρικές νόσοι) πρέπει να ακολουθούνται κατά γράμμα.

7. Πώς διαγιγνώσκεται η νόσος σε ένα παιδί;

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες τεστ για την αναζήτηση του ιού SARS-COV-2 σε παιδιά και εφήβους και το καθένα έχει συγκεκριμένο ρόλο. Η πρώτη κατηγορία είναι η PCR ή μοριακά τεστ που χρησιμοποιούνται από την έναρξη της επιδημίας και είναι διαγνωστικά, διαπιστώνουν δηλαδή εάν ένας άνθρωπος νοσεί την ώρα που πραγματοποιείται το τεστ. Η συνεισφορά τους είναι σημαντική στον έγκαιρο (εντός ωρών) εντοπισμό νοσούντων και στην απομόνωσή τους για τον περιορισμό της διασποράς της νόσου. Η μέθοδος στηρίζεται στην αναζήτηση του γενετικού υλικού του ιού σε δείγμα που έχει ληφθεί από τη μύτη ή το στόμα του ασθενούς και πρέπει να γίνεται τουλάχιστον 2-3 μέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων. Πρόκειται για αρκετά αξιόπιστη μέθοδο που όμως ανάλογα με τη φάση της νόσου στην οποία βρίσκεται ο ασθενής και ανάλογα με την αξιοπιστία λήψης του δείγματος μπορεί να «χάσει» μέχρι και 3 στους 10 θετικούς ασθενείς.

Μία δεύτερη κατηγορία τεστ είναι τα λεγόμενα rapid τεστ ή ταχείας ανίχνευσης. Πρόκειται για τεστ που δίνουν εντός λεπτών αποτέλεσμα και ανιχνεύουν κυρίως αντιγόνα του ιού σε υλικό που ελήφθη από το στόμα ή τη μύτη του ασθενούς. Αυτά τα τεστ, εφόσον γίνουν μέσα στις πρώτες 5-7 μέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων, έχουν αρκετά καλή ευαισθησία (88-95%) και ειδικότητα (99%) και επομένως θα παίξουν σημαντικό ρόλο στο αμέσως επόμενο διάστημα στον εντοπισμό των ατόμων με κορωνοϊό.

Η τρίτη κατηγορία είναι τα ορολογικά τεστ τα οποία γίνονται σε δείγμα αίματος. Τα τεστ αυτά στηρίζονται στην ανίχνευση των γνωστών μας αντισωμάτων, πρωτεϊνών που αναπτύσσει ο οργανισμός μας όταν έχει εκτεθεί στον ιό για να τον αντιμετωπίσει. Υπάρχουν πολλές εταιρείες ανά τον κόσμο που έχουν αναπτύξει τέτοια τεστ με αμφίβολη, ωστόσο, αξιοπιστία, καθώς πολλά δεδομένα σχετικά με τον κορωνοϊό και την απάντηση του οργανισμού μας σε αυτόν δεν έχουν ακόμη ξεκαθαρίσει. Όταν θα αντιμετωπιστούν τα προβλήματα αυτά, τα ορολογικά τεστ θα επιτρέπουν τη διαμόρφωση της εικόνας της επιδημίας βοηθώντας στον προσδιορισμό του ποσοστού παιδιών και ενηλίκων που έχουν εκτεθεί στον ιό.

Στην παρακάτω σχηματική απεικόνιση φαίνεται σε ποια φάση της λοίμωξης κάθε τεστ μπορεί να δώσει σωστά αποτελέσματα:

8. Ποιοι είναι οι βασικοί τρόποι προφύλαξης έναντι της νόσου;

Οτιδήποτε ισχύει ως μέτρο προφύλαξης για τα υπόλοιπα λοιμώδη νοσήματα (πχ γρίπη), ισχύει και για τον κορωνοϊό με κάποιους επιπλέον περιορισμούς. Συγκεκριμένα:

  • Τηρούμε όσο το δυνατόν περισσότερο την ασφαλή απόσταση των 2 μέτρων από τους γύρω μας
  • Δεν αγγίζουμε το πρόσωπό μας, αν δεν έχουμε καθαρά χέρια. Προσπαθούμε να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας να μην αγγίζουν το πρόσωπο, το στόμα, τη μύτη και τα μάτια τους με τα χέρια τους
  • Απαραίτητο είναι να πλένουμε τα χέρια μας τουλάχιστον πριν το φαγητό, μετά τη χρήση της τουαλέτας και μετά από φύσημα της μύτης, βήχα ή φτάρνισμα
  • Καθαρά χέρια σημαίνει πλύσιμο με νερό και σαπούνι για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα (τραγουδήστε το «να ζήσεις παιδί μου και χρόνια πολλά…» από μέσα σας) ή αντισηπτικό τζελ με τουλάχιστον 60% αλκοόλη
  • Σε βήχα ή φτάρνισμα καλύπτουμε το στόμα και τη μύτη μας με χαρτομάντιλο το οποίο πετάμε αμέσως στα απορρίμματα. Αλλιώς, χρησιμοποιούμε το εσωτερικό του αγκώνα μας και όχι την παλάμη μας
  • Μάσκα πρέπει να χρησιμοποιείται σίγουρα αν το παιδί μας (>2 ετών) ή εμείς έχουμε συμπτώματα από το αναπνευστικό και επίσης αν πρόκειται να παραμείνουμε σε κλειστούς χώρους ή σε χώρους με πολλούς ανθρώπους. Εννοείται ότι πρέπει να τηρούνται οι κανόνες ορθής χρήσης της γιατί σε αντίθετη περίπτωση η χρήση της είναι πιο επικίνδυνη από τη μη χρήση της
  • Πρέπει να αποφεύγουμε την κοντινή επαφή με άτομα που έχουν συμπτώματα από το αναπνευστικό, έστω και αν βρισκόμαστε σε ανοιχτούς χώρους
  • Στο πλαίσιο αυτό, αποφεύγουμε τις συναθροίσεις σε κλειστούς χώρους (πχ. μέσα μαζικής μεταφοράς, κλειστοί χώροι διασκέδασης, εκκλησίες, θέατρα-σινεμά, εστιατόρια-καφετέριες) και προσέχουμε όταν βρισκόμαστε σε ανοιχτούς χώρους με πολυκοσμία (πχ. πλατείες, παραλίες κλπ)
  • Σε φάση έξαρσης της πανδημίας δε βγαίνουμε από το σπίτι μας χωρίς σοβαρό λόγο. Δεν επισκεπτόμαστε φίλους και συγγενείς με τα παιδιά μας, δεν καλούμε κόσμο στο σπίτι
  • Επίσης, τα παιδιά δεν πρέπει να συναθροίζονται σε παιδότοπους, παιδικές χαρές τα μικρότερα ή σε μπαρ και ίντερνετ καφέ τα μεγαλύτερα
  • Αποφεύγουμε στον μέγιστο βαθμό επισκέψεις και συναναστροφές με άτομα άνω των 60 ετών, ιδιαίτερα αν έχουμε εμείς ή τα παιδιά μας συμπτώματα. Τα μεγαλύτερα άτομα (παππούδες-γιαγιάδες) προσπαθούμε να τα διατηρήσουμε σε «καραντίνα»
  • Ο αερισμός των χώρων του σπιτιού είναι πολύ σημαντικός καθώς μειώνει το ιικό φορτίο που μπορεί να υπάρχει από κάποιον φορέα αλλά και προστατεύει τα παιδιά από άλλα νοσήματα του αναπνευστικού (αλλεργίες, άσθμα) και βελτιώνει την ποιότητα του αέρα στον εσωτερικό χώρο
  • Καθαρίζουμε και απολυμαίνουμε αντικείμενα και επιφάνειες που χρησιμοποιούνται συχνά. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται τα κινητά τηλέφωνα, τα τηλεχειριστήρια, τα πόμολα και οι διακόπτες, ο πάγκος της κουζίνας, το πληκτρολόγιο κοινόχρηστου υπολογιστή αλλά και οι κουβέρτες και τα παιχνίδια των παιδιών. Αφήνουμε τα παπούτσια μας έξω από το σπίτι
  • Επειδή χρησιμοποιούνται συχνά χημικά καθαριστικά και απολυμαντικά, εφαρμόζουμε ευλαβικά τις σχετικές οδηγίες χρήσης και αποφεύγουμε τη χρήση τους σε μη αεριζόμενους χώρους που υπάρχουν παιδιά (τηλ. κέντρο δηλητηριάσεων: 2107793777)
  • Δεν τρώμε ούτε πίνουμε από κοινόχρηστα σκεύη και τρώμε-πίνουμε μόνο είδη που παρασκευάστηκαν στο σπίτι μας
  • Τηρούμε τους βασικούς κανόνες υγιεινής κατά τη διάρκεια παρασκευής γευμάτων (καλός καθαρισμός σκευών και επιφανειών, καλό πλύσιμο κρεάτων, χρήση διαφορετικών μαχαιριών για ωμό και μαγειρεμένο φαγητό κοκ)
  • Τρώμε φρούτα και λαχανικά για επαρκή πρόσληψη βιταμινών C και D, κοιμόμαστε επαρκώς και δεν είμαστε όλη την ημέρα μπροστά στην τηλεόραση αγχωμένοι με τις εξελίξεις
  • Αν παρουσιάσει το παιδί μας ή εμείς συμπτώματα από το αναπνευστικό, μένουμε σπίτι, επικοινωνούμε για οδηγίες με τον παιδίατρό μας ή και με τον ΕΟΔΥ στο 1135
  • Επισκεπτόμαστε τον γιατρό μας ή το νοσοκομείο μόνο κατόπιν σαφούς σχετικής οδηγίας

9. Μπορεί το εμβόλιο ενάντια στη φυματίωση (BCG) ή ενάντια στην ιλαρά-ερυθρά-παρωτίτιδα (MMR) να προστατέψουν τα παιδιά από τον κορωνοϊό;

Ορισμένες επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι τα δύο παραπάνω εμβόλια μπορεί να λειτουργούν προστατευτικά ενάντια στον κορωνοϊό. Τα στοιχεία που υπάρχουν δηλαδή έδειξαν ότι χώρες που έχουν πολύ υψηλά ποσοστά κάλυψης με τον εμβολιασμό για το BCG ή το MMR, έχουν λιγότερους καταγεγραμμένους θανάτους από κορωνοϊό. Οι παρατηρήσεις αυτές ωστόσο σε επιδημιολογικό επίπεδο δε σημαίνει ότι ισχύουν απαραίτητα και σε αιτιολογικό επίπεδο.

Είναι αλήθεια ότι το εμβόλιο BCG ενεργοποιεί κάποιους πολύ σημαντικούς μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού και είναι εδώ και πολλά χρόνια γνωστό ότι η χρήση του προστατεύει από ορισμένες λοιμώξεις του αναπνευστικού σε μικρά παιδιά. Ωστόσο, αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό θα μπορούσε να επιβαρύνει κάποιον που νοσεί από COVID-19, ενεργοποιώντας την υπερφλεγμονώδη αντίδραση που σχετίζεται με κακή πρόγνωση σε νέους ασθενείς. Από την άλλη, αναλύσεις της δομής των βασικών πρωτεϊνών των ιών της ιλαράς, της ερυθράς και της παρωτίτιδας έχουν καταδείξει μια απροσδόκητη ομοιότητα με συγκεκριμένες πρωτεΐνες του ιού SARS-CoV-2, στοιχείο που θα μπορούσε να εξηγεί κάποιου είδους προστασία από την COVID-19.

Η πρόταση των ειδικών είναι προς το παρόν να γίνονται τα εμβόλια του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών χωρίς παρεκκλίσεις. Καθώς είναι σε εξέλιξη πολλές σχετικές μελέτες σε διάφορες χώρες, σύντομα θα έχουμε πιο ξεκάθαρα αιτιολογικά αποτελέσματα που θα μας βοηθήσουν σε πιθανές τροποποιήσεις και προσαρμογές.

10. Πώς μπορεί ο γονιός να διαχειριστεί επιτυχώς την παρούσα πρωτόγνωρη κατάσταση;

Μπορεί εδώ και καιρό να έχουμε βγει από την ανάγκη απόλυτης καραντίνας, αλλά η καθημερινότητά μας παραμένει ακόμη μακριά από το κανονικό και το σύνηθες. Επομένως, οι παρακάτω οδηγίες συνεχίζουν να είναι σημαντικές και χρήσιμες μέχρι να βρούμε τις νέες ισορροπίες μας ως άτομα και ως οικογένειες.

Ένας βασικός προβληματισμός των γονιών είναι το πώς θα επικοινωνήσουν στα παιδιά τους τα όσα συμβαίνουν γύρω μας λόγω του κορωνοϊού. Ειδικά τα παιδιά μικρότερης ηλικίας δυσκολεύονται να κατανοήσουν για ποιο λόγο έχει αλλάξει η καθημερινότητά τους τόσο δραματικά από τη μια στιγμή στην άλλη. Από τη μεριά των γονιών, σημαντική είναι η ειλικρινής έκφραση των συναισθημάτων χωρίς δραματοποίηση, καταστροφολογία, υπερβολές ή συναισθηματική πίεση προς το παιδί. Επίσης, σημαντική είναι η προσαρμογή των περιγραφών και της συμπεριφοράς του γονιού ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητα του παιδιού. Για παράδειγμα, σε ένα νήπιο θα μιλήσουμε με απλά λόγια, θα ρωτήσουμε τι γνωρίζει ήδη για την κατάσταση, θα απαντήσουμε σε ερωτήσεις του με ειλικρίνεια και χωρίς υπερβολές και θα προσπαθήσουμε να τονώσουμε το αίσθημα ασφάλειας που νιώθει από την παρουσία μας. Στο μεγαλύτερο παιδί και τον έφηβο, θα μιλήσουμε με περισσότερες λεπτομέρειες αλλά σημαντικό είναι να ακούσουμε και τις δικές τους απόψεις, ανησυχίες και προβληματισμούς. Ο στόχος είναι το παιδί ή ο έφηβος να νιώθει ενημερωμένο, με πληροφορίες που βασίζονται σε έγκυρες πηγές. Εννοείται βέβαια ότι πρέπει να αποφεύγουμε να «κολλάμε» για ώρες μπροστά στην τηλεόραση με τα παιδιά μας και να μην επιτρέπουμε τη συνεχή ανακύκλωση δυσάρεστων συζητήσεων και ζοφερών περιγραφών μέσα στο σπίτι.

Σημαντικός είναι και ο προβληματισμός και η ανησυχία των γονιών σχετικά με το πώς θα διαχειριστούν τα δικά τους συναισθήματα και τη δική τους αγωνία ενώπιον των παιδιών τους. Και είναι σημαντικός αυτός ο προβληματισμός καθώς το πώς θα διαχειριστούν οι γονείς τα συναισθήματά τους παίζει ρόλο στο τι συναισθήματα θα δημιουργηθούν στο παιδί και τι συμπεριφορά θα έχει τελικά. Το δικό τους συναίσθημα προβάλλεται στα παιδιά και έτσι μία ήρεμη διαχείριση της κατάστασης θα οδηγήσει σε παιδιά με ήρεμη συμπεριφορά και το αντίστροφο. Ως γονιός λειτουργείτε ως πρότυπο συμπεριφοράς για το παιδί σας. Το καλύτερο που θα μπορούσατε να κάνετε είναι να του δείξετε πως αντιμετωπίζετε με ψυχραιμία και λογική την κατάσταση που επικρατεί. Αν νιώσετε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, καλό είναι να απευθυνθείτε για βοήθεια σε γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης ενηλίκων όπως η Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη στο 1034.

Επίσης, τόσο οι γονείς όσο και τα ίδια τα παιδιά και οι έφηβοι μπορούν να τηλεφωνούν στην τηλεφωνική γραμμή βοήθειας 11525 της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί» για δωρεάν ψυχολογική στήριξη και παροχή συμβουλών από ειδικούς επιστήμονες, καθώς και στην τηλεφωνική γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 για τον κορωνοϊό.

11. Να πηγαίνει το παιδί στο σχολείο;

Η μονολεκτική απάντηση είναι «ναι». Στην Ελλάδα, μόνο το 5-6% των διαγνωσθέντων περιστατικών αφορά παιδιά <18 ετών (περίπου 6000 παιδιά και έφηβοι συνολικά), πολύ λίγα από τα παιδιά αυτά χρειάστηκαν νοσηλεία και κανένα δεν είχε σοβαρή εξέλιξη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι οι υγειονομικές υπηρεσίες της χώρας παρακολουθούν στενά την εξέλιξη της επιδημίας κάνουν ασφαλή την επιστροφή των μαθητών στα σχολεία.

Επιπλέον, τα ως τώρα δεδομένα δείχνουν ότι τα σχολεία δεν αποτελούν εστίες υπερμετάδοσης του κορωνοϊού και εξάπλωσης της νόσου Covid-19, καθώς φαίνεται ότι τα παιδιά <12 ετών όχι μόνο νοσούν πολύ πιο ήπια αλλά και μεταδίδουν τη νόσο πολύ λιγότερο. Εννοείται ότι είναι απαραίτητη η τήρηση των κανόνων υγιεινής και η εξατομίκευση των αποφάσεων σε περίπτωση που το ίδιο το παιδί ή κάποιος άμεσος συγγενής διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρής νόσησης λόγω προϋπάρχοντων θεμάτων υγείας.

12. Και αν το παιδί εμφανίσει συμπτώματα;

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες οδηγίες του ΕΟΔΥ όταν ένα παιδί εμφανίσει συμπτώματα λοίμωξης (από το αναπνευστικό ή το γαστρεντερικό), πρέπει να παραμείνει κατ’ οίκον για 10 μέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων και να είναι ένα 24ωρο τουλάχιστον απύρετο με σύγχρονη υποχώρηση των υπόλοιπων συμπτωμάτων (εκτός από τις διαταραχές όσφρησης και γεύσης που μπορούν να επιμείνουν για μήνες).

Κατά τη διάρκεια αυτού του 10ημέρου είναι απαραίτητη η επικοινωνία με τον παιδίατρο ώστε να εκτιμήσει αν απαιτείται κλινική εξέταση του παιδιού ή έλεγχος για COVID-19, ενώ ταυτόχρονα οι γονείς πρέπει να τηρούν όσο το δυνατό να μέτρα προφύλαξης, ώστε να προστατευτούν. Τονίζεται βέβαια ότι τα συνήθη κλινικά συμπτώματα με τα οποία εμφανίζεται η νόσος COVID-19 μπορεί να οφείλονται σε πολλές άλλες λοιμώξεις του αναπνευστικού που εμφανίζονται στα παιδιά αυτήν την εποχή.

Εναλλακτικά, μπορεί να γίνει κάποιο από τα ειδικά τεστ και αν αποδειχτεί ότι το παιδί δεν έχει κορωνοϊό μπορεί να επιστρέψει στο σχολείο άμεσα (εφόσον έχουν υποχωρήσει και τα συμπτώματα, εννοείται). Σημαντικό είναι να ενημερωθεί το σχολείο του παιδιού, ιδίως αν γίνει τεστ και βγει θετικό, ώστε να ακολουθηθούν οι οδηγίες που έχουν θεσπιστεί στα σχολεία για αντίστοιχες περιπτώσεις.

13. Πότε περιμένουμε να υπάρξει θεραπεία για τη νόσο;

Η πανδημία του κορωνοϊού έχει κινητοποιήσει σε παγκόσμιο επίπεδο εργαστήρια, πανεπιστήμια, ερευνητές, φαρμακευτικές εταιρείες και κυβερνήσεις στην προσπάθεια άμεσης ανακάλυψης αποτελεσματικής θεραπείας ή εμβολίου. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή δε θα είναι εύκολη καθώς ο SARS-CoV-2 είναι RNA ιός, δηλαδή το γενετικό του υλικό είναι RNA αντί για DNA και ένα χαρακτηριστικό αυτών των ιών είναι η διαρκής ενσωμάτωση μεταλλάξεων στο γενετικό τους υλικό κατά τον κύκλο της ζωής τους. Αυτό σημαίνει ότι αλλάζουν συνεχώς χαρακτηριστικά και άρα θα απαιτηθεί συνδυασμός φαρμάκων για να είναι αποτελεσματική η θεραπεία τους (όπως ο ιός HIV που προκαλεί το AIDS) και επίσης θα απαιτηθεί ετήσιο εμβόλιο (όπως είναι το εμβόλιο της γρίπης).

Όσον αφορά στη θεραπεία, βρίσκονται σε εξέλιξη τουλάχιστον 200 κλινικές δοκιμές σε διάφορες χώρες που δοκιμάζουν την αποτελεσματικότητα ήδη υπάρχοντων φαρμάκων ή συνδυασμούς αυτών. Αρκετά αποτελεσματική φαίνεται να είναι η χρήση ρεμδεσιβίρης και μονοκλονικών αντισωμάτων, ενώ πολύ σημαντική βοήθεια προσφέρει η δεξαμεθαζόνη. Ήδη, υπάρχουν μελέτες σε εξέλιξη για τη χρήση μικρών δόσεων δεξαμεθαζόνης σε παιδιά που νοσούν πιο σοβαρά.

Παράλληλα, γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων που θα μπλοκάρουν βασικές λειτουργίες του ιού, ώστε να εμποδίζουν την εξάπλωσή του και τα κλινικά συμπτώματα που προκαλεί. Η προσπάθεια αυτή ωστόσο θα απαιτήσει μεγαλύτερο διάστημα μέχρι να έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα, καθώς η ανακάλυψη νέων φαρμάκων είναι πιο χρονοβόρα διαδικασία. Μέχρι τότε, η μόνη αποτελεσματική μέθοδος προστασίας είναι ο εμβολιασμός.

14. Πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση στο μέλλον;

Σύμφωνα με κορυφαίους επιδημιολόγους και λοιμωξιολόγους του κόσμου, ο νέος κορωνοϊός SARS-CoV-2 πιθανότατα ήρθε για να μείνει. Πρόκειται για τον 7ο κορωνοϊό που έχουμε στους ανθρώπους: οι περισσότεροι έχουν προέλθει από τις νυχτερίδες, κάποιοι λίγοι από τρωκτικά. Το ότι οι συγκεκριμένοι ιοί υπάρχουν στους ανθρώπινους πληθυσμούς εδώ και εκατοντάδες χρόνια προκαλώντας συνήθως ήπια συμπτώματα από το αναπνευστικό, σημαίνει ότι έχουν βρει τρόπους να αντιμετωπίζουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

Κατά την πρώτη φάση της εξάπλωσης του νέου κορωνοϊού, που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη, θα μολυνθεί το 40-70% του παγκόσμιου πληθυσμού μέσα στα επόμενα 1-2 χρόνια. Ωστόσο, θεωρείται απίθανο να συνεχίσει να προκαλεί τόσους πολλούς θανάτους, γιατί οι εδραιωμένες ασθένειες συμπεριφέρονται πολύ διαφορετικά από τους νέους πανδημικούς ιούς. Όταν μία νόσος «παλιώνει» συμβαίνουν δύο πράγματα: από τη μία, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι αποκτούν -έστω και μερική- ανοσία, τα συμπτώματα του ιού είναι όλο και πιο ήπια και οι θάνατοι όλο και πιο σπάνιοι. Αυτό θα επιτευχθεί βεβαίως πολύ πιο γρήγορα χάρη στους μαζικούς εμβολιασμούς που είναι σε εξέλιξη. Ήδη, για παράδειγμα, χώρες όπως το Ισραήλ, το Ηνωμένο Βασίλειο και το Γιβραλτάρ είναι κοντά στην επίτευξη της ανοσίας αγέλης χάρη στους εκτεταμένους εμβολιασμούς.

Το δεύτερο που θα συμβεί είναι ότι θα αλλάξει η ηλικιακή κατανομή της λοίμωξης: αν ο ιός προσφέρει μακρόχρονη ανοσία (έστω και μερική), στο μέλλον τα νέα κρούσματα θα αφορούν κυρίως παιδιά γιατί οι ενήλικοι θα έχουν ανοσία. Εφόσον ο SARS-CoV-2 προκαλεί σοβαρά συμπτώματα και θανάτους σχεδόν αποκλειστικά στους μεγάλους, η μετατόπιση της νόσου σε μικρές ηλικίες θα οδηγήσει σταδιακά σε μείωση των εισαγωγών στα νοσοκομεία και των θανάτων.

Πιθανά επίσης η συγκεκριμένη λοίμωξη σταδιακά να γίνει εποχική στο μοντέλο της εποχικής γρίπης, δηλαδή να υπάρχουν περισσότερα κρούσματα τους χειμερινούς μήνες και λιγότερα τους καλοκαιρινούς. Κάτι ανάλογο συνέβη και με το στέλεχος γρίπης Η1Ν1 που προκάλεσε αρχικά μία φονική πανδημία και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε εποχικό στέλεχος που προκαλεί απλώς κατά τόπους ήπιες εποχικές επιδημίες.

Δυστυχώς, μέχρι να γίνουν όλα αυτά ή μέχρι να βρεθεί αποτελεσματική θεραπεία για τον κορωνοϊό, θα περάσουν αρκετοί μήνες - στην καλύτερη περίπτωση. Αυτά που μπορούμε να κάνουμε λοιπόν για να μειώσουμε τον κίνδυνο σοβαρής νόσησης των μεγαλύτερων συγγενών, ημών και των παιδιών μας είναι να ακολουθούμε με σύνεση τις σχετικές οδηγίες πρόληψης και να εμβολιαστούμε.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: 11 Απριλίου 2021