headerlogo22

Διατροφικές διαταραχές στην εφηβεία

Καθώς η εφηβεία αποτελεί μια ευαίσθητη περίοδο στη ζωή ενός ατόμου, με δεδομένα να αλλάζουν, με ορμόνες να ανεβοκατεβαίνουν, με γονείς να πιέζουν, με συνομηλίκους να απαιτούν, δεν είναι περίεργο ότι ορισμένες σοβαρές διατροφικές διαταραχές κάνουν την εμφάνισή τους την περίοδο αυτή. Συνήθως πρόκειται είτε για τη νευρογενή ανορεξία είτε για τη ψυχογενή βουλιμία.

Τι είναι η νευρογενής ανορεξία

Πρόκειται για μια διατροφική-ψυχιατρική διαταραχή κατά την οποία το άτομο περιορίζει συνειδητά την προσλαμβανόμενη ποσότητα θερμίδων ώστε να μειώσει το βάρος του ακόμη και αν βρίσκεται στα όρια της απίσχνασης. Οι ασθενείς αυτοί έχουν μια στρεβλή εικόνα του πραγματικού βάρους τους και καταφεύγουν σε εξαντλητικές δίαιτες με αποτέλεσμα να προσλαμβάνουν ελάχιστες θερμίδες και θρεπτικά συστατικά και να εμφανίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας.

Πρόκειται για μια πολυπαραγοντική νόσο κατά την οποία άτομα που έχουν γενετική προδιάθεση όταν βρεθούν στο κατάλληλο περιβάλλον εμφανίζουν τη νόσο. Μπορεί συχνά να ξεκινήσει ως μια πολύ απλή δίαιτα για να τρώμε καλύτερα ή για να χάσουμε λίγο βάρος αλλά σε ορισμένα άτομα σταδιακά να εξελιχθεί σε μια εξαντλητική και αυστηρά περιοριστική δίαιτα χωρίς όριο. Πολλές φορές υπάρχει οικογενειακό ιστορικό αγχώδους διαταραχής, κατάθλιψης ή ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Η παλιότερη άποψη ότι οι γονείς με τη συμπεριφορά τους μπορούν να προκαλέσουν νευρογενή ανορεξία στο παιδί, έχει εγκαταλειφθεί. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα με νευρογενή ανορεξία παρουσιάζουν κάποια ανισορροπία σε κάποιους νευροδιαβιβαστές όπως πχ. η σεροτονίνη με αποτέλεσμα να προκύπτει η συγκεκριμένη νόσος.

Η διάγνωση της νευρογενούς ανορεξίας έχει αυξηθεί σε συχνότητα τα τελευταία 20 χρόνια, και κατά 90% αφορά γυναίκες μεταξύ 15 και 25 ετών. Ενώ αρχικά επρόκειτο για άτομα του μεσαίου και ανώτερου οικονομικού επιπέδου τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η συχνότητα της νόσου σε άτομα κατώτερου οικονομικού επίπεδου αλλά και στο άρρεν φύλο.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ατόμου που συνήθως εμφανίζει νευρογενή ανορεξία;

Η τυπική εικόνα είναι μια έφηβη που είναι εσωστρεφής, τελειομανής, εργάζεται σκληρά, αντιστέκεται στις αλλαγές και είναι πολύ αυστηρή με τον εαυτό της. Στα αρχικά στάδια εφαρμογής του σχεδίου περιορισμού των θερμίδων, η γυναίκα αυτή βελτιώνει το στρες και την αρνητική της διάθεση καθώς θεωρεί ότι έχει έλεγχο τουλάχιστον σε ένα από τα στοιχεία της καθημερινότητάς της. Καθώς όμως το πρόβλημα επιτείνεται δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος και η ασθενής αδυνατεί να ρυθμίσει τη διατροφή και το βάρος της.

Ποια είναι τα συμπτώματα της νευρογενούς ανορεξίας

Υπάρχει μια πλειάδα συμπτωμάτων με την οποία μπορεί να εμφανιστεί η νόσος. Κάθε άτομο που πάσχει από νευρογενή ανορεξία μπορεί να έχει συνδυασμό διαφόρων από τα παρακάτω:

  • Υπερβολική προσπάθεια απώλειας βάρους ή ενασχόληση με το φαγητό. Υπερβολικός φόβος πρόσληψης βάρους ακόμα και αν το άτομο είναι εξαιρετικά λεπτό ή αν χάνει βάρος
  • Στρεβλή εικόνα του σώματος του ατόμου: θεωρεί τον εαυτό του πολύ παχύ ακόμα και αν είναι λεπτός
  • Στις έφηβες κοπέλες, αμηνόρροια (απουσία έμμηνης ρύσης)
  • Ταχεία ή έντονη απώλεια βάρους
  • Αδυναμία, ωχρότητα
  • Κρύα και ωχρά άκρα
  • Δυσκοιλιότητα
  • Απώλεια μαλλιών και εύθραυστα νύχια
  • Βραδυκαρδία
  • Λιποθυμικά επεισόδια ή ζάλη
  • Καταναγκαστική άσκηση

Τα άτομα με νευρογενή ανορεξία μπορεί να είναι κοινωνικά απομονωμένα, ευερέθιστα, με ασταθή συμπεριφορά ή καταθλιπτικά. Καθώς η νόσος μπορεί να εμφανιστεί με πολλές διαφορετικές εικόνες και να υποδυθεί διάφορα ψυχιατρικά ή οργανικά νοσήματα, είναι πολύ σημαντική η έγκαιρη αναζήτηση ιατρικής βοήθειας από κατάλληλο επαγγελματία υγείας πχ. παιδοψυχίατρο.

Θεραπεία της νευρογενούς ανορεξίας

Η θεραπεία εξατομικεύεται ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ασθενή: ηλικία, συνολική υγεία και ιατρικό ιστορικό, ένταση και ποικιλία των συμπτωμάτων, διάθεση συνεργασίας σε εξωνοσοκομειακό και ενδονοσοκομειακό επίπεδο καθώς και επιλογές του ίδιου και της οικογένειάς του.

Συνήθως απαιτείται νοσοκομειακή αντιμετώπιση και συνεργασία πολλών επαγγελματιών υγείας προκειμένου να γίνει σταδιακή επανέναρξη σωστής διατροφής σε συνδυασμό με ψυχοθεραπευτική παρέμβαση προκειμένου το άτομο να επαναπροσδιορίσει τα πιστεύω του για το βάρος και τη διατροφή. Σ' αυτήν την προσπάθεια πρέπει να συμμετέχει όλη η οικογένεια αφού ενημερωθεί αναλυτικά για το πρόβλημα και τους τρόπους διαχείρισης του.

Πολύ σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι οι πιθανές επιπλοκές τόσο καθαυτής της νόσου όσο και της θεραπευτικής παρέμβασης καθιστούν την αντιμετώπιση της αρκετά δύσκολη. Όσο πιο νωρίς γίνει η διάγνωσή της, τόσο πιο πιθανή είναι η αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου. Για το λόγο αυτό, οι γονείς πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένοι σχετικά και να δράσουν άμεσα σε περίπτωση που υποπτευθούν ότι η έφηβη κόρη ή ο γιος τους εμφανίζει σημάδια νευρογενούς ανορεξίας.

Τι είναι η ψυχογενής βουλιμία

Η ψυχογενής βουλιμία είναι μια ψυχική διαταραχή στην πρόσληψη τροφής με βασικό χαρακτηριστικό της τα επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας, στην διάρκεια των οποίων το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του και να σταματήσει να τρώει. Η συχνότητα με την οποία παρουσιάζεται η συγκεκριμένη νόσος είναι 1-3% περίπου του γενικού πληθυσμού και αφορά κυρίως έφηβες γυναίκες και πολύ λιγότερο άντρες ή άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.

Μέχρι το 1970 η βουλιμία θεωρείτο σύμπτωμα μιας άλλης διαταραχής όπως της νευρικής ανορεξίας, της μεταιχμιακής διαταραχής προσωπικότητας, ακόμη και της σχιζοφρένειας. Πιο πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι η ψυχογενής βουλιμία μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα με φυσιολογικό βάρος σώματος και χωρίς άλλα ψυχιατρικά νοσήματα και πλέον θεωρείται ως ξεχωριστή νόσος.

Τι προκαλεί την ψυχογενή βουλιμία;

Η βουλιμία αποδίδεται σε αλληλεπίδραση πολλαπλών παραγόντων όπως βιολογικοί, κοινωνικοί, πολιτιστικοί και ψυχολογικοί. Συχνά οι γονείς ή τα αδέρφια των βουλιμικών είναι παχύσαρκοι, ενώ οι ίδιοι μπορεί να έχουν κανονικό βάρος που όμως τους απασχολεί έντονα.

Η ταύτιση της γυναίκας με ένα στερεότυπο μπορεί να θεωρηθεί επίσης σημαντικός παράγοντας. Η δυτική κοινωνία δίνει μεγάλη έμφαση στο λεπτό σώμα. Οι νέες γυναίκες υφίστανται ισχυρή πίεση κυρίως από τα ΜΜΕ ότι πρέπει να είναι λεπτές. Το μήνυμα που περνά είναι: «ό,τι είναι αδύνατο, είναι ωραίο και ό,τι ωραίο, καλό». Αυτό εξηγεί γιατί το 90% των βουλιμικών είναι γυναίκες.

Οι βουλιμικοί φαίνεται να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, να βιώνουν συναισθήματα έλλειψης βοήθειας, αδυναμίας, αναξιότητας. Η αρνητική εικόνα του εαυτού τους επηρεάζει τη θεμελίωση μιας ταυτότητας, κάτι που είναι βασικό ζητούμενο στην εφηβεία και δεν είναι τυχαίο ότι η διαταραχή αρχίζει κατά την εφηβεία ή αμέσως μετά. Πολλοί έφηβοι βιώνουν ένα αίσθημα αναποτελεσματικότητας και η επιθυμία αδυνατίσματος αντιπροσωπεύει μια απεγνωσμένη προσπάθεια να αυξήσουν την αυτοεκτίμηση μέσω του ελέγχου του βάρους τους.

Οι βουλιμικοί συχνά νιώθουν υπερβολικό άγχος, ιδίως όταν πρόκειται να συναντήσουν ανθρώπους. Υποφέρουν από πανικούς και συχνά έχουν κατάθλιψη. Έχει αναφερθεί ότι σημαντικό ποσοστό βουλιμικών κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας ή περιγράφουν αυτοκτονικές σκέψεις. Η δυσφορία που νιώθουν αυξάνεται κατά τις ημέρες που έχουν βουλιμικά επεισόδια.

Με τι εικόνα εμφανίζεται η ψυχογενής βουλιμία

 Τα χαρακτηριστικά της ψυχογενούς βουλιμίας μπορεί να είναι κάποια από τα παρακάτω:

  • Υπερβολική ενασχόληση με το βάρος και το σχήμα του σώματος
  • Επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας μαζί με ανικανότητα ελέγχου της λαιμαργίας
  • Η ποσότητα της τροφής που καταναλώνεται είναι μεγαλύτερη από αυτή που θα κατανάλωναν οι περισσότεροι άνθρωποι υπό παρόμοιες συνθήκες
  • Συνήθως ακολουθεί μη φυσιολογική αντισταθμιστική συμπεριφορά για αποφυγή αύξησης του βάρους, όπως πρόκληση εμετού, λήψη καθαρτικών ή διουρητικών, αυστηρή δίαιτα ή υπερβολική σωματική άσκηση

Τα επεισόδια υπερφαγίας συνίστανται στην κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής σε μικρό χρονικό διάστημα. Οι λαμβανόμενες τροφές είναι γλυκές, ευκολομάσητες και έχουν υψηλή θερμιδική αξία. Το άτομο τρώει συνήθως κρυφά και δε σταματά παρά μόνο όταν πονέσει η κοιλιά του ή πέσει για ύπνο ή προκαλέσει εμετό. Ο τελευταίος γίνεται με σκοπό να ανακουφίσει από τον κοιλιακό πόνο, να μειώσει τα αισθήματα ενοχής και να ελέγξει το βάρος. Ο ασθενής μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο όπου τρώει ανεξέλεγκτα προσπαθεί να απαλλαγεί από τις τεράστιες ποσότητες που έχει καταναλώσει, κυρίως μέσω του εμετού, νιώθει κατάθλιψη γι' αυτό που έκανε και ξαναρχίζει από την αρχή.

Ποια είναι τα είδη της νόσου

Ανάλογα με τον τρόπο που χρησιμοποιεί ο ασθενής για να αντισταθμίσει τη μεγάλη πρόσληψη θερμίδων, η ψυχογενής βουλιμία διακρίνεται σε δύο τύπους:

  • Καθαρτική βουλιμία: σε αυτή, το άτομο προκαλεί στον εαυτό του εμετό, προκειμένου να αποβάλει την τροφή που προηγουμένως έφαγε. Χαρακτηριστική είναι η συστηματική εξαφάνιση του στην τουαλέτα μετά το πέρας του γεύματος.
  • Μη καθαρτική βουλιμία: το άτομο μπαίνει σε περιόδους αυστηρής νηστείας ή εντατικής γυμναστικής προκειμένου να κάψει μερικές θερμίδες που φορτώθηκε

Είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς ότι το άτομο που πάσχει από ψυχογενή ανορεξία θα εμφανίσει υποχρεωτικά απώλεια βάρους και απίσχναση. Αντίθετα, η ψυχογενής βουλιμία είναι πιο μασκαρεμένη, καθώς το άτομο συνήθως εμφανίζει φυσιολογικό βάρος και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να έχει και κάποια παραπανίσια κιλά.

Επεισοδιακή υπερφαγία

Αν και δεν υπάγεται επισήμως στις διαταραχές πρόσληψης τροφής, η επεισοδιακή υπερφαγία μπορεί να εμφανιστεί στην εφηβική ηλικία και να διαταράξει την ψυχική ισορροπία του εφήβου. Χαρακτηρίζεται από γρήγορη και ανεξέλεγκτη  κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού σε μικρό χρονικό διάστημα, μέχρι που το άτομο νιώθει άβολα και αισθάνεται αηδία για τον εαυτό του και ενοχές για την υπερφαγία του.

Η υπερκατανάλωση συνήθως γίνεται όταν το άτομο είναι μόνο του ή κρυφά, λόγω της ντροπής που αισθάνεται σχετικά με την ποσότητα του φαγητού που κατανάλωσε. Την επεισοδιακή υπερφαγία συχνά ακολουθούν περίοδοι επαναλαμβανόμενης δίαιτας χωρίς όμως να ακολουθούνται από άλλες συμπεριφορές αντιστάθμισης, όπως στη βουλιμία. Επιπλέον, συναντάται συχνότερα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας από ότι η ανορεξία και η βουλιμία και είναι εξίσου συχνή και στους άντρες.

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η ψυχογενής βουλιμία;

Σε αντίθεση με τα ανορεκτικά, τα βουλιμικά άτομα έχουν επίγνωση ότι η συμπεριφορά τους είναι παθολογική και γι' αυτό συχνά ζητούν βοήθεια από ψυχίατρο. Ο ειδικός θα εφαρμόσει κατάλληλες  θεραπείες συμπεριφοράς που μπορεί να αφορούν ολόκληρη την οικογένεια. Σε περίπτωση συνύπαρξης κατάθλιψης, τα νεότερα αντικαταθλιπτικά φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν και στην αντιμετώπιση της ψυχογενούς βουλιμίας. Οι τεχνικές που εφαρμόζονται στοχεύουν:

  • Στη διακοπή της απρόβλεπτης λήψης τροφής μέσω μιας προσπάθειας έλεγχου των ερεθισμάτων που προκαλούν το βουλιμικό επεισόδιο
  • Στην κατάργηση της παθολογικής συμπεριφοράς που ακολουθεί
  • Στην αντικατάσταση των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων με ρεαλιστικές εκτιμήσεις
  • Στην πρόληψη υποτροπών

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Παρακάτω μπορείτε να δείτε ένα σύντομο αλλά "δυνατό" βίντεο που δημιούργησαν μαθητές Λυκείου σχετικά με τη νευρογενή ανορεξία:

Τελευταία ενημέρωση: Μάρτιος 2018