Ήλιος και παιδιά: φίλοι ή εχθροί;

Ο ήλιος εκπέμπει υπεριώδεις ακτινοβολίες (UVA, UVB και UVC) που δεν είναι ορατές με το ανθρώπινο μάτι. Το δέρμα του ανθρώπου έχει την ικανότητα να απορροφά αυτές τις ακτινοβολίες παράγοντας μια ουσία που λέγεται μελανίνη. Η μελανίνη παράγεται από τα μελανοκύτταρα σε ποσότητες ανάλογες με την έκθεση στον ήλιο και είναι η ουσία που μας κάνει να "μαυρίζουμε".

Ο "ήλιος-φίλος"

Ο ήλιος είναι ιδιαίτερα χρήσιμος για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών καθώς ενεργοποιεί την παραγωγή της βιταμίνης D που είναι απαραίτητη για την είσοδο του ασβεστίου στα οστά και για πολλές άλλες λειτουργίες. Για την παραγωγή επαρκούς ποσότητας βιταμίνης D απαιτείται μικρής διάρκειας καθημερινή έκθεση του προσώπου και των χεριών στον ήλιο χωρίς αντηλιακό, για περίπου 15-20 λεπτά. Κάθε άτομο βέβαια, ανάλογα με το φωτότυπο του δέρματός του παράγει με διαφορετικό ρυθμό βιταμίνη D: όσο πιο σκούρο είναι το δέρμα, τόσο μικρότερη είναι η παραγωγή βιταμίνης. 

Ο "ήλιος-εχθρός"

Ο ήλιος προκαλεί πολλά προβλήματα υγείας ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια με τη μείωση του στρώματος του όζοντος. Η παρατεταμένη έκθεση χωρίς τα κατάλληλα μέτρα προστασίας μπορεί να προκαλέσει βλάβες ή καρκίνο στο δέρμα και διαταραχές στα μάτια. Έστω κι αν οι καρκίνοι του δέρματος εμφανίζονται στους ενηλίκους, τα μελανώματα (που είναι η πιο σοβαρή μορφή τους) σε μεγάλο βαθμό έχουν τις ρίζες τους στην ηλιακή έκθεση και τα ηλιακά εγκαύματα που προκλήθηκαν στην παιδική κι εφηβική ηλικία.

Όταν το δέρμα εκτεθεί σε ποσότητα ηλιακής ακτινοβολίας μεγαλύτερη από αυτή που μπορεί να απορροφήσει η μελανίνη, τότε αναπτύσσεται ηλιακό έγκαυμα. Το μαύρισμα μειώνει τον κίνδυνο ηλιακού εγκαύματος αλλά όχι και τη φθορά του δέρματος. Οι δερματολόγοι μάλιστα, θεωρούν ότι το μαύρισμα είναι μια φλεγμονώδης αντίδραση του δέρματος στο λεγόμενο "δερματικό τραύμα".

Τα παιδιά διατρέχουν ιδιαίτερα αυξημένο κίνδυνο για δερματικές βλάβες από τον ήλιο (άμεσες ή απώτερες), ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς ότι πάνω από το 70% της συνολικής ηλιακής έκθεσης της ζωής μας συμβαίνει μέχρι τα 18-20 χρόνια, κυρίως στις καθημερινές δραστηριότητες και λιγότερο στις διακοπές. Η ηλιοπροστασία με αντηλιακά χρειάζεται καθημερινά από την Άνοιξη μέχρι το Φθινόπωρο στη βόλτα, στο παιχνίδι, στο διάλειμμα, στον παιδικό σταθμό, στην παιδική χαρά. Εξασφαλίζει την υγεία του παιδιού μακροπρόθεσμα, αλλά και το εκπαιδεύει να έχει σωστή συμπεριφορά απέναντι στον ήλιο. Ιδιαίτερη προστασία και φροντίδα απαιτείται για βρέφη και παιδιά με ανοιχτό χρώμα δέρματος, σπίλους (ελιές) ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του δέρματος.

Πώς λειτουργούν τα αντηλιακά;

Τα αντηλιακά είναι μείγματα ουσιών που με σωστή χρήση μπορούν να αποτρέψουν τις βλαβερές συνέπειες του ήλιου στο δέρμα μας. Μπορείτε να τα βρείτε σε μορφή κρέμας ή λοσιόν, καθώς και σε στικ ή σε σπρέι. Τα αντηλιακά περιέχουν διάφορα συστατικά όπως φυσικά ή χημικά φίλτρα που μπλοκάρουν την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου (UVA και UVB), ανόργανα σωματίδια που αντανακλούν, διασκορπίζουν ή απορροφούν την ακτινοβολία αυτή και οργανικά σωματίδια που κυρίως απορροφούν το φως.

Όσο αποτελεσματικά κι αν είναι τα αντηλιακά, τόσο απαραίτητη είναι η σωστή χρήση τους για να έχουμε τα μέγιστα οφέλη. Για παράδειγμα, λάθος επιλογή αντηλιακού, χρήση μικρής ποσότητας και σε λάθος σημεία του σώματος, ή χρήση σε λάθος χρονικές στιγμές μέσα στην ημέρα μπορούν να μειώσουν κατά πολύ την αποτελεσματικότητά τους. Επίσης, η χρήση παλιών αντηλιακών (ανοιχτών για >12 μήνες) έχει φανεί ότι δεν προσφέρει την απαραίτητη προστασία καθώς τα ειδικά φίλτρα παύουν να είναι αποτελεσματικά. Για το λόγο αυτό καλό είναι να αντικαθίστανται κάθε χρόνο από καινούρια. 

Τι μπορείτε να κάνετε;

Προκειμένου να προστατέψετε εσάς και τα παιδιά σας από τις βλαβερές επιπτώσεις της παρατεταμένης έκθεσης στον ήλιο υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε. Τέτοια είναι: 

• Αποφύγετε την έκθεση του παιδικού δέρματος στην ηλιακή ακτινοβολία μεταξύ 11 το πρωί και 5 το απόγευμα, έστω κι αν ο ουρανός είναι συννεφιασμένος. Οι πιο ισχυρές ακτίνες του ήλιου θα περάσουν και μέσα από τα σύννεφα. Ένα καλός οδηγός είναι ότι δεν πρέπει να μένουμε εκτεθειμένοι στον ήλιο τις ώρες της ημέρας που η σκιά μας είναι πιο μικρή από το ύψος μας
• Να θυμάστε ότι όταν είστε στην παραλία, ακόμη και κάτω από την ομπρέλα το παιδί εκτίθεται στον ήλιο καθώς η άμμος αντανακλά τις ακτίνες του. Το ίδιο ισχύει για την αντανάκλαση των ηλιακών ακτινών από το χιόνι και τον πάγο, αλλά και από το νερό στην επιφάνεια λίμνης ή θάλασσας. Επιπλέον, όσο μεγαλύτερο είναι το υψόμετρο στο οποίο βρισκόμαστε τόσο πιο έντονες είναι οι ακτίνες του ήλιου
• Χρησιμοποιείτε τακτικά αντηλιακό κατά προτίμηση με δείκτη προστασίας μεταξύ 15 μέχρι 30. Προτιμήστε το αντηλιακό ευρέως φάσματος δηλαδή αυτό που προστατεύει τόσο από τις UVA όσο και από τις UVB ακτίνες του ήλιου
• Η εφαρμογή του αντηλιακού πρέπει να γίνεται ένα τέταρτο με μισή ώρα πριν την έκθεση στον ήλιο για να απορροφηθεί κατάλληλα. Ένας αδρός κανόνας για το πόσο αντηλιακό απαιτείται είναι ποσότητα ίση με ένα ποτηράκι-σφηνάκι για το σώμα και μισό κουταλάκι γλυκού για το πρόσωπο του παιδιού
• Δώστε ιδιαίτερη προσοχή στην εφαρμογή αντηλιακού στην περιοχή των ώμων, της πλάτης, του τραχήλου, του αυχένα και των πτερυγίων των αυτιών γιατί σ΄αυτές τις περιοχές εμφανίζονται συχνότερα τα ηλιακά εγκαύματα
• Πρέπει να επαναλαμβάνετε τις επαλείψεις συχνά (για παράδειγμα κάθε 1 ώρα) ιδιαίτερα αν το παιδί μπαινοβγαίνει στη θάλασσα και -κατά κάποιον τρόπο- να αγνοήσετε τις επιγραφές "αδιάβροχο", "ολοήμερη προστασία" και "ανθεκτικό στον ιδρώτα" που μπορεί να υπάρχουν στη συσκευασία του αντηλιακού
• Στην παραλία μην αφήνετε τα παιδιά να παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στον ήλιο φορώντας μόνο το μαγιό τους. Φορέστε τους μετά το μπάνιο μπλουζάκι με μανίκια και καπέλο που καλύπτει τόσο το πρόσωπο όσο και τον αυχένα
• Η χρήση αντηλιακού είναι επιβεβλημένη τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενηλίκους όταν πρόκειται να εκτεθούν για πάνω από 20 με 30 λεπτά στον ήλιο, ακόμα και αν βρίσκονται στην πόλη και μακριά από παραλίες 
• Προκειμένου να προστατέψετε τα παιδιά από τις βλαβερές ακτίνες του ηλίου και παράλληλα να αποφύγετε την αλόγιστη χρήση αντηλιακών, μπορείτε (κι ιδιαίτερα σε μικρότερα παιδιά) να χρησιμοποιήσετε προληπτικά μέτρα και φυσικούς τρόπους προστασίας όπως κατάλληλο, ανοιχτόχρωμο ρουχισμό που αποβάλλει την ηλιακή ακτινοβολία, καπέλο με μεγάλο γείσο, ομπρέλα για τον ήλιο, γυαλιά ηλίου κτλ.
• Να θυμάστε ότι χρησιμοποιούμε τα αντηλιακά για προστασία του δέρματος όταν η έκθεση στον ήλιο είναι αναπόφευκτη και όχι για να παρατείνουμε την παραμονή μας σ’ αυτόν
• ΔΕΝ υπάρχει "υγιές μαύρισμα": ειδικά αν πρόκειται για μαύρισμα που αποκτήθηκε από πρώιμη, έντονη έκθεση στον καυτό μεσημεριανό ήλιο

Εφαρμόζοντας τα παραπάνω μπορείτε εσείς και τα παιδιά σας να χαρείτε όλες τις ευεργετικές ιδιότητες του ήλιου αποφεύγοντας παράλληλα τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει η αλόγιστη έκθεση σ’ αυτόν.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Ιούλιος 2020