Όσα κάνετε (ή δεν κάνετε) έχουν σημασία

Σίγουρα έχετε σκεφτεί αρκετά για το πώς θα θέλατε να είναι το παιδί σας καθώς μεγαλώνει: να είναι καλός μαθητής, να έχει σωστή συμπεριφορά, να ενδιαφέρεται για τους γύρω του. Ωστόσο οι περισσότεροι γονείς δεν ξοδεύουν την ίδια ενέργεια ή σκέψη στο πώς να πετύχουν αυτούς τους στόχους για τα παιδιά τους. Ορισμένοι μάλιστα, μπορεί να θεωρούν ότι το να είσαι επιτυχημένος γονιός είναι κάτι που έρχεται φυσικά και δε χρειάζεται σκέψη κι ενημέρωση ή θεωρούν ότι η πολλή σκέψη αφαιρεί την ίδια τη χαρά του ρόλου του γονιού.

Στην πραγματικότητα, οι ενημερωμένοι και σωστοί γονείς συνήθως έχουν μια πολύ πιο χαρούμενη και ισορροπημένη οικογενειακή ζωή καθώς βλέπουν τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους ανάγλυφα στη συμπεριφορά των παιδιών τους. Όταν η συμπεριφορά σας είναι αποτέλεσμα σκέψης κι ενημέρωσης, το παιδί σας είναι πιο πιθανό να προσαρμόζεται καλύτερα, να έχει καλύτερο χαρακτήρα και συνολικά οι σχέσεις σας να είναι πιο ισορροπημένες και ευτυχισμένες. Γι' αυτό το λόγο είναι σημαντικό οι γονείς να δρουν προληπτικά και όχι αντιδραστικά. Είναι ωραίο να είσαι αυθόρμητος, ωστόσο η προετοιμασία για κάποιες πιο δύσκολες καταστάσεις μπορεί να προλάβει δυσάρεστες εκπλήξεις.

Οι γονείς συνήθως βρίσκονται αντιμέτωποι με τρεις διαφορετικές καταστάσεις τις οποίες καλούνται να διαχειριστούν. Η πρώτη περιλαμβάνει εκείνες τις περιπτώσεις στις οποίες οι γονείς έχουν αρκετό χρόνο να σκεφτούν τι θα πρέπει να κάνουν πριν το κάνουν. Για παράδειγμα να αποφασίσετε ποιο είναι το καλύτερο σχολείο για το παιδί σας, σε ποιο άθλημα να το στείλετε, αν πρέπει να συνεχίσει τα μαθήματα σε κάποιο μουσικό όργανο έστω κι αν δεν του πολυαρέσουν κοκ. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις καλόν είναι να σκεφτείτε αρκετά πριν δράσετε, ρωτώντας τον εαυτό σας «τι αποτέλεσμα θα έχει η απόφασή μου για το παιδί». 

Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει καταστάσεις στις οποίες οι γονείς καλούνται να δράσουν άμεσα χωρίς να το πολυσκεφτούν αλλά έχοντας μια μικρή πίστωση χρόνου. Για παράδειγμα, όταν το δίχρονο παιδί σας δε θέλει να φάει αυτό που σερβίρατε ως γεύμα ή όταν η κόρη σας θέλει να γυρίσει από το σχολείο με το λεωφορείο χωρίς συνοδεία γονιών. Σ' αυτές τις περιπτώσεις δεν μπορείτε να απαντήσετε στο παιδί σας «θα το σκεφτώ και θα σου πω αύριο τι αποφάσισα». Ωστόσο μπορείτε να σταματήσετε για λίγα δευτερόλεπτα και να σκεφτείτε πριν αντιδράσετε. Ένας σκεπτόμενος γονιός πρέπει να αποφύγει την παρορμητική αντίδραση του τύπου, "δεν πρόκειται να ξαναπάρεις το λεωφορείο" ή "φάε το φαγητό σου γιατί αλλιώς δεν έχει γλυκό" κοκ. Αντίθετα, πρέπει να ζυγίσει τα υπέρ και τα κατά της αντίδρασής του ώστε να έχει τα καλύτερα αποτελέσματα. 

Η τρίτη κατηγορία καταστάσεων που συχνά καλείται να αντιμετωπίσει ένας γονιός είναι εκείνες στις οποίες πρέπει να αντιδράσει άμεσα χωρίς καθόλου σκέψη. Είναι ουσιαστικά μια «αντανακλαστική» αντίδραση, όπως για παράδειγμα όταν το τρίχρονο παιδί σας ουρλιάζει και δε θέλει να φύγει από το σούπερ μάρκετ, όταν ο επτάχρονος γιος σας ετοιμάζεται να χτυπήσει το μικρότερο αδερφάκι του με το ψαλίδι ή όταν ετοιμάζετε το εννιάχρονο παιδί σας για το σχολείο και εκείνο αντιδρά έντονα ενώ το σχολικό λεωφορείο κορνάρει περιμένοντας. Σ' αυτές τις καταστάσεις ο σωστός γονιός αντιδρά αντανακλαστικά και ενστικτωδώς, αλλά όταν είναι εξοικειωμένος με τη σωστή τακτική σε άλλες λιγότερο πιεστικές καταστάσεις, θα μπορέσει να αντιδράσει σωστά και σ' αυτές τις πιο δύσκολες. Όσο περισσότερο οι γονείς προσπαθούν να εφαρμόσουν σωστές πρακτικές απέναντι στο παιδί τους τόσο περισσότερο τους γίνεται δεύτερη φύση, γι΄αυτό είναι σημαντικό να ξεκινήσει από νωρίς η προσπάθεια εκπαίδευσης του παιδιού και η προσπάθεια σωστής συμπεριφοράς του γονιού. Όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα. 

Τα γονίδια παίζουν «κάποιο» ρόλο

Όλο και περισσότερο αποδίδουμε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του ατόμου στα γονίδιά του. Πολλές δημοσιεύσεις συσχετίζουν τα γονίδια με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά  του ανθρώπου και με συγκεκριμένες συμπεριφορές. Υπάρχει όμως μεγάλη διαφορά μεταξύ του να πούμε ότι τα γονίδια παίζουν κάποιο ρόλο (το οποίο είναι αλήθεια) και του να πούμε ότι τα γονίδια καθορίζουν αποκλειστικά τη συμπεριφορά του ατόμου. 

Τα παιδιά κληρονομούν μέσω των γονιδίων από τους γονείς τους βιολογικά χαρακτηριστικά αλλά και συγκεκριμένες στάσεις ζωής και συμπεριφορές. Για παράδειγμα, κάποια παιδιά έχουν γονιδιακά μεγαλύτερη τάση προς την παχυσαρκία σε σχέση με κάποια άλλα, όπως ακριβώς και οι γονείς τους. Παρ’ όλα αυτά, μπορούν με περισσότερη γυμναστική και προσοχή στη διατροφή να παραμένουν σε φυσιολογικό βάρος.

Το ίδιο είναι δυνατό να επιτευχθεί και ως προς συμπεριφορές και χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους. Για παράδειγμα, κάποια παιδιά είναι από τη φύση τους περισσότερο εσωστρεφή και ντροπαλά αλλά με κατάλληλη παρακίνηση από τους γονείς τους μπορούν να βελτιώσουν ή και να εξαλείψουν αυτό το ανεπιθύμητο χαρακτηριστικό. 

Έχουν λοιπόν οι γονείς τη δυνατότητα αλλά και την υποχρέωση να επηρεάσουν την προσωπικότητα, τα ενδιαφέροντά, το χαρακτήρα, τις συμπεριφορές και τις αξίες του παιδιού τους. Έστω κι αν μερικές φορές θα χρειαστεί να μεσολαβήσουν χρόνια μέχρι να δουν τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους.

Τα παιδιά μαθαίνουν βλέποντας

Έχετε συνειδητοποιήσει ότι πολλές φορές λέτε στα παιδιά σας αυτά που ακούγατε μικροί από τους γονείς σας; Έχετε παρατηρήσει ότι πολλές από τις συμπεριφορές, τις απόψεις και τις συνήθειες που έχετε είναι ίδιες με εκείνες των γονιών σας ακόμα και αν ορκιζόσασταν ότι «όταν μεγαλώσω δε θα κάνω τα ίδια»;

Τώρα που είστε γονιός, τα πράγματα επαναλαμβάνονται: το παιδί σας αποκτά τις εκφράσεις, τις απόψεις και τις συνήθειές σας όπως εσείς τις αποκτήσατε από τους γονείς σας και πολύ συχνά ούτε εσείς ούτε το παιδί σας συνειδητοποιείτε ότι αυτό συμβαίνει. Δυστυχώς (ή ευτυχώς) δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα γι' αυτό! Η ικανότητα των παιδιών να μιμούνται τους γονείς τους είναι τόσο ισχυρή που οι επιστήμονες πλέον θεωρούν ότι αυτή η συμπεριφορά αποτελεί κομμάτι της εξελικτικής μας προσαρμογής. Αν πάρετε ένα μωρό το οποίο είναι 1-2 μηνών, το κρατήσετε  κοντά στο πρόσωπό σας και του βγάλετε έξω τη γλώσσα, θα παρατηρήσετε ότι προσπαθεί να σας μιμηθεί κάνοντας το ίδιο έστω και αν οι κινητικές του ικανότητες δεν του επιτρέπουν να το κάνει με απόλυτη επιτυχία. Και πολλές φορές βέβαια θα έχετε παρατηρήσει ότι αγχώδεις γονείς έχουν αγχώδη παιδιά, όχι μόνο γιατί τέτοιες συμπεριφορές μεταφέρονται μέσω των γονιδίων από το γονιό στο παιδί αλλά και γιατί θα λέγαμε ότι μια τέτοια συμπεριφορά είναι «κολλητική», καθώς τα παιδιά αντιγράφουν έντονα τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα των γονιών τους. 

Επίσης είναι απόλυτα αποδεδειγμένο ότι οι γονείς που λένε στα παιδιά τους να μην χτυπούν άλλα παιδιά αλλά οι ίδιοι είναι σωματικά βίαιοι, διαπιστώνουν προς έκπληξή τους ότι τα παιδιά, τους αντιγράφουν στις σχέσεις τους με φίλους, με το άλλο φύλο ή με άλλα μέλη της οικογένειας.  Γι' αυτό το λόγο παιδιά που μεγάλωσαν σε οικογένειες με σωματική κακοποίηση είναι πιο πιθανό να γίνουν επιθετικοί ενήλικοι απέναντι στους συζύγους ή τα παιδιά τους.

Οι περισσότεροι γονείς υποτιμούν το βαθμό στον οποίο τα παιδιά τους παρακολουθούν τι λένε και τι κάνουν. Ωστόσο, αυτό συμβαίνει συνεχώς και μάλιστα σε στιγμές που τα παιδιά δείχνουν να είναι χαμένα στον κόσμο τους και απόλυτα απορροφημένα από αυτό που κάνουν. Αν λοιπόν συμπεριφέρεστε με ευγενικό τρόπο καθώς περιμένετε στην ουρά του ταμείου, καθώς οδηγείτε το αυτοκίνητο σας, καθώς μιλάτε με τον/τη σύζυγό σας ή καθώς διαχειρίζεστε μια κατάσταση κρίσης, έτσι θα συμπεριφερθούν και τα παιδιά σας σε αντίστοιχες περιπτώσεις και καταστάσεις.

Αντίθετα, αν είστε απότομοι, αγενείς, προσβλητικοί ή ευέξαπτοι, τα παιδιά σας θα αποκτήσουν τις ίδιες συμπεριφορές οι οποίες με τον καιρό θα στραφούν και εναντίον σας. Στο τέλος του θέματος μπορείτε να δείτε ένα «δυνατό» βίντεο σχετικά με το πόσο έντονη είναι η επίδραση της συμπεριφοράς των γονιών στα παιδιά τους.

Όλα τα παραπάνω βέβαια δε σημαίνουν ότι τα παιδιά γίνονται πάντοτε ακριβή αντίγραφα των γονιών τους, καθώς όσο το παιδί μεγαλώνει δημιουργούνται πρότυπα και έξω από το σπίτι. Οι  γονείς όμως παίζουν τον κύριο και καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη και τη συμπεριφορά τους.

Πώς να διαχειριστούμε επιδράσεις έξω από την οικογένεια

Πολλές φορές οι γονείς ρίχνουν την ευθύνη μιας κακής συμπεριφοράς του παιδιού τους στο φίλο, το δάσκαλο ή σε κάποιο άλλο άτομο εκτός οικογένειας. Αυτό σε κάποιο βαθμό ισχύει αλλά δεν ισχύει απόλυτα. Τα παιδιά επιλέγουν τους φίλους τους και οι γονείς μπορεί να επηρεάσουν τις επιλογές των παιδιών τους. Ένας αποτελεσματικός τρόπος να επηρεάσουμε προς τη σωστή κατεύθυνση τις φιλίες του παιδιού μας, είναι να επηρεάσουμε τα ενδιαφέροντά του. Προσπαθήστε λοιπόν να κατευθύνετε το παιδί σας προς την άθληση και προς ενδιαφέρουσες εξωσχολικές δραστηριότητες που θα έχουν ως αποτέλεσμα τη συναναστροφή και των αντίστοιχων ανθρώπων. 

Επιπλέον, δεν πρέπει να κατηγορείτε τα προγράμματα της τηλεόρασης, το είδος της μουσικής που ακούει ή το ίντερνετ για κάποιο αρνητικό χαρακτηριστικό στο χαρακτήρα του παιδιού σας. Αν έχετε κάποια αντίρρηση στο τι βλέπει, τι ακούει ή ποιες ιστοσελίδες επισκέπτεται υπάρχουν πολλοί τρόποι για να το επηρεάσετε προς τη σωστή κατεύθυνση. Βάλτε φίλτρα στις σελίδες που μπορεί να επισκεφθεί στο ιντερνέτ, προσπαθήστε ο υπολογιστής να βρίσκεται σε κοινόχρηστο χώρο του σπιτιού ώστε να μπορείτε να ελέγχετε την κατάσταση και μην έχετε τηλεόραση στο δωμάτιό του σε οποιαδήποτε ηλικία καθώς αυτό μπορεί να δημιουργήσει πολλαπλούς κινδύνους και προβλήματα. 

Τελευταίο και πολύ σημαντικό: αναγνωρίστε τα λάθη σας προκειμένου να μην τα επαναλάβετε

Όλοι κάνουμε σφάλματα ως γονείς: δεν ανταποκρινόμαστε στις προσδοκίες των παιδιών μας όταν είμαστε κουρασμένοι ή αγχωμένοι. Ξεχνάμε να ρωτήσουμε για γεγονότα ή θέματα στο σχολείο όταν είμαστε απασχολημένοι με τη δική μας δουλειά. Μερικές φορές γινόμαστε πολύ ανεκτικοί γιατί είμαστε πολύ εξουθενωμένοι για να εφαρμόσουμε τους κανόνες που οι ίδιοι έχουμε θεσπίσει ή αντίθετα αντιδρούμε πολύ έντονα λόγω κακής διάθεσης. Κανένας γονιός δεν είναι αλάνθαστος. Πρέπει ωστόσο να θυμόμαστε ότι τα παιδιά δε διαμορφώνουν το χαρακτήρα τους ή δεν επηρεάζονται μακροπρόθεσμα από κάποιες μεμονωμένες λάθος αντιδράσεις μας.

Μια συνήθης αιτία που προκαλεί αυξημένο κίνδυνο για λάθη στους γονείς είναι το στρες. Για το λόγο αυτό όταν είστε σε μια κατάσταση αυξημένου στρες (πχ. λόγω δουλειάς, οικονομικών ή άλλων δυσκολιών) προσπαθήστε να αποφύγετε σοβαρές αποφάσεις σχετικά με τα παιδιά σας που μπορεί αργότερα να μετανιώσετε. Αν για παράδειγμα τη στιγμή που ετοιμάζεστε να φύγετε για το σχολείο και να τρέξετε για τη δουλειά το παιδί σας ρωτάει κάτι που δεν επείγει, απαντήστε του «θα ήθελα να το σκεφτώ λίγο, ας το συζητήσουμε το μεσημέρι». 

Επιπλέον, προσπαθήστε να αποφεύγετε να παίρνετε σοβαρές αποφάσεις όταν είστε πολύ κουρασμένοι ή εκνευρισμένοι καθώς η κούραση ή τα συναισθήματά σας μπορούν να επηρεάσουν και στον τρόπο που θα αντιδράσετε και τις αποφάσεις που θα πάρετε. Θα μπορούσατε σε ένα μεγαλύτερο παιδί να πείτε «ειλικρινά είμαι πολύ εκνευρισμένος αυτή τη στιγμή για να μιλήσω γι' αυτό το θέμα, ας ηρεμήσουμε για λίγο και το συζητάμε αργότερα».  Να είστε σίγουρος ότι το παιδί θα το εκτιμήσει. 

Τέλος, μη φοβάστε να παραδεχτείτε τα λάθη σας μπροστά στα παιδιά σας. Όταν δουν ότι οι γονείς τους είναι διατεθειμένοι να δεχτούν τα λάθη τους, είναι πολύ πιο πιθανό να σέβονται την άποψη τους την επόμενη φορά καθώς νιώθουν ότι οι συμπεριφορές και οι αποφάσεις των γονιών δεν είναι αποτέλεσμα προσπάθειας επιβολής αλλά αποτέλεσμα ώριμης σκέψης και σωστής συμπεριφοράς. Επιπλέον, θα διδάξετε στο παιδί σας ότι ο σωστός τρόπος είναι να αναγνωρίζει τα σφάλματά του και να ζητάει συγγνώμη.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να δείτε με πολύ εύγλωτο τρόπο το πόσο πολύ επηρεάζεται η συμπεριφορά των παιδιών από αυτά που βλέπουν να κάνουν οι γονείς τους: "Τα παιδιά βλέπουν. Τα παιδιά πράττουν":

Τελευταία ενημέρωση: Νοέμβριος 2017