Πρώιμη ήβη σε κορίτσια και αγόρια
Πολλά παιδιά (και ιδιαίτερα κορίτσια) τα τελευταία χρόνια εμφανίζουν μια πρώιμη ανάπτυξη των χαρακτηριστικών του φύλου πχ. εμφάνιση στήθους. Για να ξέρουμε αν αυτό είναι φυσιολογικό πρέπει να γνωρίζουμε πότε έχουμε φυσιολογική και πότε πρώιμη ήβη. Με τον όρο ήβη λοιπόν εννοούμε τις οργανικές αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα κατά τη διάρκεια της μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Η ήβη στα αγόρια συνήθως ξεκινά μεταξύ 9 και 14 ετών και στα κορίτσια λίγο πιο νωρίς, συνήθως μεταξύ 8 και 13 ετών. Πρώιμη χαρακτηρίζεται η ήβη όταν ξεκινάει πριν την ηλικία των 8 ετών στα κορίτσια και πριν την ηλικία των 9 ετών στα αγόρια.
Τι προκαλεί την πρώιμη ήβη;
Η ήβη ξεκινάει από συγκεκριμένες ορμόνες που εκκρίνονται στο σώμα του παιδιού. Φυσιολογικά, οι ορμόνες αυτές προέρχονται από τον εγκέφαλο καθώς και από τις ωοθήκες στα κορίτσια και τους όρχεις στα αγόρια. Διάφορα αίτια μπορούν να προκαλέσουν πρώιμη έναρξη της ήβης.
Μερικές φορές η ήβη ξεκινάει λίγο πιο νωρίς σε κάποια παιδιά γιατί το σώμα τους είναι έτοιμο για αυτή τη διαδικασία νωρίτερα σε σχέση με το σώμα των υπολοίπων (ιδιοπαθής πρώιμη ήβη). Αυτή η μορφή είναι πολύ πιο συχνή στα κορίτσια και μπορεί να οφείλεται σε ψυχοκοινωνικούς παράγοντες, σε συγκεκριμένα γονίδια, σε αυξημένο λιπώδη ιστό του παιδιού (παχυσαρκία) κα.
Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι «ενδοκρινικοί διαταράκτες» (ουσίες που παράγει και χρησιμοποιεί ευρέως ο άνθρωπος όπως πχ. πλαστικά, εντομοκτόνα, προσθετικά τροφίμων, ορμόνες στην κτηνοτροφία, ακόμη και συστατικά καλλυντικών) επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό το ευαίσθητο ενδοκρινικό σύστημα του παιδιού ήδη από την ενδομήτρια ζωή με αποτέλεσμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, να προκαλούν και πρώιμη ήβη (κυρίως στα κορίτσια).
Άλλες φορές η ήβη μπορεί να ξεκινήσει νωρίτερα ως αποτέλεσμα κάποιας παθολογικής κατάστασης και των επακόλουθων παθολογικά υψηλών επιπέδων ορμονών στο σώμα. Αυτό μπορεί να προκληθεί από την πρώιμη παθολογική παραγωγή ορμονών από τον εγκέφαλο (κεντρική πρώιμη ήβη) ή τα γεννητικά ή άλλα όργανα του παιδιού (περιφερική πρώιμη ήβη).
Τι αλλαγές συμβαίνουν στο σώμα του παιδιού κατά τη διάρκεια της πρώιμης ήβης;
Συνήθως οι αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα κατά τη διάρκεια της πρώιμης ήβης είναι ίδιες με αυτές που συμβαίνουν στη φυσιολογική ήβη, απλά ξεκινούν πιο νωρίς.
Στα κορίτσια οι αλλαγές περιλαμβάνουν τα παρακάτω:
- Διόγκωση των μαστών: η εκτίμηση πρέπει να γίνει από τον ειδικό ιατρό ώστε να μην εκληφθεί μια απλή λιπομαστία ως θηλαρχή
- Εμφάνιση τρίχωσης στη γεννητική περιοχή (εφήβαιο), στις μασχάλες και πιθανά στο πρόσωπο (αποτέλεσμα ορμονών που παράγονται από τα επινεφρίδια)
- Εμφάνιση ακμής, μυρωδιάς στον ιδρώτα ή και πιο δύσκολη συμπεριφορά (επίσης από τις ορμόνες των επινεφριδίων)
- Η εμφάνιση έμμηνης ρήσης που συμβαίνει συνήθως 2-3 χρόνια μετά την έναρξη της ήβης
Αντίστοιχα στα αγόρια, οι αλλαγές που συμβαίνουν είναι:
- Η διόγκωση των όρχεων. Ο προσδιορισμός του μεγέθους και του όγκου των όρχεων γίνεται αξιόπιστα από τον ειδικό παιδοενδοκρινολόγο
- Το πέος γίνεται μεγαλύτερο και φαρδύτερο (μεταγενέστερα από τους όρχεις)
- Τρίχες εμφανίζονται και αυξάνονται στη γεννητική περιοχή (εφήβαιο), στο πρόσωπο και τις μασχάλες
- Εμφανίζεται ακμή και ο ιδρώτας αρχίζει να μυρίζει
- Η φωνή γίνεται πιο βαθιά και αλλάζει
Θα χρειαστεί το παιδί μου να κάνει εξετάσεις;
Είναι πιθανό να χρειαστεί. Ο παιδοενδοκρινολόγος θα εξετάσει αν όντως υπάρχει πρώιμη έναρξη της ήβης και ποιο είναι το αίτιο που την προκαλεί. Θα πάρει εκτενές ιστορικό και πιθανά θα ζητήσει εξετάσεις αίματος για κάποιες ορμόνες και τη λεγόμενη οστική ηλικία. Ανάλογα με αυτά τα αποτελέσματα, ο γιατρός μπορεί να ζητήσει πιο εξειδικευμένες απεικονιστικές εξετάσεις ή κάποιο δυναμικό τεστ διέγερσης ώστε να προσδιορίσει την ακριβή αιτία της έναρξης της ήβης.
Πώς αντιμετωπίζεται η πρώιμη ήβη;
Η πρώιμη ήβη πρέπει να διερευνάται και να αντιμετωπίζεται κατάλληλα καθώς σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να αποτελεί την πρώτη εκδήλωση σοβαρών παθήσεων (πχ. κάποιων όγκων) αλλά και γιατί μπορεί να επηρεάσει μακροπρόθεσμα τη σωματική και ψυχική υγεία του παιδιού.
Το αν θα γίνει αναστολή της ήβης ή όχι εξαρτάται από την αιτία της, την ηλικία του παιδιού και από το πόσο γρήγορα αλλάζει το σώμα του. Σε κάποια παιδιά χρειάζεται απλά παρακολούθηση αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται αναστολή της ήβης. Η παρέμβαση αυτή, η οποία είναι απόλυτα ασφαλής, στοχεύει στο να σταματήσει η εξέλιξη της ήβης για κάποιο διάστημα, συνήθως 2-3 χρόνια. Στη συνέχεια το παιδί σταματά να παίρνει τη θεραπεία οπότε η φυσιολογική ήβη ξεκινάει εκ νέου και εξελίσσεται φυσιολογικά.
Επιπλέον, υπάρχουν θεραπείες που βοηθούν να αντιμετωπιστεί το αίτιο που προκαλεί την περιφερική πρώιμη ήβη όπως για παράδειγμα φάρμακα που μειώνουν τα επίπεδα ορισμένων ορμονών στο αίμα ή ακόμα και κάποιες χειρουργικές επεμβάσεις σε περίπτωση που ανευρεθεί κάποιο σπάνιο αίτιο υπερπαραγωγής ορμονών.
Πώς αλλιώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου;
Καταρχάς, το πιο σημαντικό είναι να μην αμελείτε την ετήσια επίσκεψη στον παιδίατρο μια φορά το χρόνο κατά την όψιμη παιδική ηλικία, δηλαδή όσο το παιδί είναι στο Δημοτικό. Έστω κι αν τα εμβόλια έχουν τελειώσει και το παιδί έχει πάψει να αρρωσταίνει, η σωστή παρακολούθηση και καταγραφή της αύξησης και της ωρίμανσης του παίζουν καθοριστικό ρόλο στον έγκαιρο εντοπισμό περιπτώσεων πρώιμης ήβης.
Σε περίπτωση πρώιμης ήβης, μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να νιώσει καλύτερα με τον εαυτό του τονίζοντας τα θετικά του σημεία και εξηγώντας του ότι οι αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα του είναι φυσιολογικές και δεν πρέπει να το ανησυχούν.
Ορισμένα παιδιά μπορεί να ζορίζονται αρκετά συναισθηματικά όταν εμφανίζουν πρώιμη ήβη. Μπορεί να δέχονται πειράγματα, ακόμη και bullying από τους συνομηλίκους στο σχολείο ή στην παιδική χαρά καθώς το σώμα τους διαφέρει από εκείνα των υπόλοιπων παιδιών της ηλικίας τους. Αν το παιδί σας εμφανίζει προβλήματα συμπεριφοράς ή φορτίζεται έντονα συναισθηματικά, μιλήστε με τον γιατρό σας.
Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD
Τελευταία ενημέρωση: Νοέμβριος 2020