Τραυματισμός στο κεφάλι

Τα χτυπήματα και οι τραυματισμοί στο κεφάλι είναι από τα πιο συχνά ατυχήματα στην παιδική ηλικία. Ταξινομούνται στους εξωτερικούς τραυματισμούς που σχετίζονται με το δέρμα του κρανίου και στους εσωτερικούς που αφορούν το κρανίο καθαυτό και τον εγκέφαλο. Δείτε παρακάτω τι πρέπει να κάνετε στη μία περίπτωση και στην άλλη:

Εξωτερικός τραυματισμός

Πρόκειται για την πλειοψηφία των σχετικών ατυχημάτων καθώς συνήθως το κρανίο προστατεύει τον εγκέφαλο και το τραύμα είναι επιφανειακό-δερματικό. Επειδή μάλιστα το δέρμα γύρω από το κρανίο έχει πλούσια αιμάτωση, μπορεί το τραύμα να συνοδεύεται από μεγάλη αιμορραγία. Να θυμάστε ωστόσο ότι η αιμορραγία αυτή δε στερεί το αίμα από τον εγκέφαλο του παιδιού καθώς ο τελευταίος αιματώνεται από αρτηρίες του αυχένα. Επίσης, μπορεί να δημιουργηθεί κατευθείαν ένα καρούμπαλο ή μώλωπας λόγω τραυματισμού και ρήξης κάποιου επιφανειακού αγγείου. Η παρουσία των παραπάνω ευρημάτων δεν πρέπει να συσχετιστεί με το αν υπάρχει (και πόσο σοβαρός είναι ο) τραυματισμός του εγκεφάλου του παιδιού (βλ. παρακάτω).

Αυτά που πρέπει να κάνετε είναι τα παρακάτω:

Αν το τραύμα δεν αιμορραγεί αλλά υπάρχει μόνο κάποιο καρούμπαλο, μπορείτε να τοποθετήσετε επάνω πάγο (όχι απ’ ευθείας αλλά τυλιγμένον σε πετσέτα ή ρούχο) και να τον κρατήσετε εκεί για 15-20 λεπτά
Η τακτική «πιέζουμε με ένα κέρμα το χτύπημα στο κεφάλι για να μην πρηστεί», δεν έχει ιδιαίτερα αποτελέσματα
Υπάρχουν στα φαρμακεία προϊόντα που κάνουν «θαύματα» σε μώλωπες (είτε του κεφαλιού, είτε άλλου σημείου του σώματος). Μπορείτε να έχετε στο φαρμακείο του σπιτιού σας για τέτοιες περιπτώσεις
Αν το τραύμα αιμορραγεί, προσπαθήστε να περιορίσετε-σταματήσετε την αιμορραγία βάζοντας αποστειρωμένες γάζες στο τραύμα και εφαρμόζοντας ελαφρά πίεση
Αν η πρώτη γάζα διαποτιστεί με αίμα, μην την αφαιρέσετε για να την πετάξετε αλλά βάλτε και δεύτερη από πάνω
Αν το χτύπημα ήταν δυνατό και υπάρχει πιθανότητα για κάταγμα κρανίου, ασκήστε ήπια πίεση γύρω από το τραύμα και όχι απευθείας επάνω σ’ αυτό
Αποφύγετε την προσπάθεια καθαρισμού του τραύματος καθώς (αν υπάρχει ανοιχτή επικοινωνία με τον εγκέφαλο) είναι πιθανό να προκαλέσετε μόλυνσή του
Αν είστε σίγουροι ότι δεν υπάρχει κάκωση στη σπονδυλική στήλη του παιδιού (πχ. ήταν ήπιο τραύμα και ήσαστε μπροστά όταν συνέβη) μπορείτε να ανασηκώσετε ελαφρά το κεφάλι και τους ώμους του παιδιού πιο ψηλά από την καρδιά
Εφόσον σταματήσει η αιμορραγία, μπορείτε να σταθεροποιήσετε τις γάζες με έναν ελαστικό επίδεσμο (όπως φαίνεται στη φωτογραφία του θέματος)
Αν υπάρχει κάποιο ενσφηνωμένο αντικείμενο, σε καμία περίπτωση μην επιχειρήσετε να το αφαιρέσετε. Τοποθετήστε πολλές γάζες γύρω του για να το ακινητοποιήσετε στη θέση του, ώστε να γίνει αφαίρεσή του υπό ιατρική παρακολούθηση στο νοσοκομείο
Στο νοσοκομείο επιβάλλεται να καταφύγετε και στην περίπτωση που η αιμορραγία δεν μπορεί να σταματήσει με τα παραπάνω μέτρα ή αν το σχίσιμο είναι βαθύ και μακρύ οπότε θα πρέπει να γίνει συρραφή του

Εσωτερικός τραυματισμός

Τα οστά του κρανίου προστατεύουν τον εγκέφαλο του παιδιού από σοβαρούς τραυματισμούς. Αν όμως η δύναμη του χτυπήματος είναι μεγάλη (πχ. τροχαία ατυχήματα ή πτώση από ύψος), ο εγκέφαλος μπορεί να υποστεί άμεσα βλάβη από την απότομη επιβράδυνση ή να επηρεαστεί από την πρόκληση αιμορραγίας μέσα στο κρανίο που σταδιακά τον συμπιέζει. Μάλιστα η κλινική εικόνα από αυτούς τους τραυματισμούς μπορεί να καθυστερήσει να εμφανιστεί για κάποιες ώρες. Τι πρέπει να κάνετε άμεσα σε τέτοιες περιπτώσεις:

Καταρχάς σε σοβαρά χτυπήματα στο κεφάλι πρέπει πάντα να θεωρείται δεδομένο ότι ο τραυματίας έχει κάκωση και στον αυχένα μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο. Για τον λόγο αυτόν προσπαθήστε να ακινητοποιήσετε τον αυχένα του παιδιού με κάτι πρόχειρο (πχ. ρούχα ή πετσέτες). Δεν μετακινείτε το παιδί (εκτός αν κινδυνεύει άμεσα η ζωή του)
Αν αρχίσει να κάνει εμετούς, το γυρνάτε στο πλάι μονοκόμματα, δηλαδή με τέτοιον τρόπο που το κεφάλι ο κορμός και τα άκρα να παραμένουν σε μια νοητή ευθεία (αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε μεγαλύτερα παιδιά με τη βοήθεια δύο ατόμων)
Επίσης, δε σηκώνετε πιο ψηλά τα πόδια σε σχέση με το κεφάλι (όπως κάνουμε πχ στις λιποθυμίες), καθώς αυτό μπορεί να αυξήσει την πίεση μέσα στο κρανίο
Αν υπάρχει αιμορραγία ή εκροή διαφανούς (εγκεφαλονωτιαίου) υγρού από τα αυτιά ή τη μύτη, τοποθετήστε ήπια μια αποστειρωμένη γάζα χωρίς πίεση και χωρίς προσπάθεια να σταματήσετε τη ροή. Σημειώνεται ότι η εκροή εγκεφαλονωτιαίου υγρού υποδηλώνει συνήθως πολύ σοβαρό τραυματισμό (κάταγμα βάσης κρανίου)
Αν το παιδί κάνει σπασμούς, προσπαθήστε να προστατέψετε το κεφάλι και τον αυχένα μέχρι να ηρεμήσει
Σημαντικό είναι επίσης να παρακολουθείτε στενά την αναπνοή του και σε περίπτωση που πάψει να αναπνέει να ξεκινήσετε βασική καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση
Εννοείται βέβαια ότι, παράλληλα με τα παραπάνω, πρωταρχικό σας μέλημα σε σοβαρούς τραυματισμούς είναι να μεταφέρετε άμεσα και με ασφάλεια το παιδί σε νοσοκομείο. Γι’ αυτό εξαρχής καλέστε το 166

Πότε πρέπει να «τρέξω» στο νοσοκομείο;

Καθώς, όπως αναφέρθηκε, ορισμένα χτυπήματα στο κεφάλι είναι πιθανό να προκαλέσουν εγκεφαλική δυσλειτουργία που δε γίνεται εξαρχής εμφανής, ο γονιός πρέπει να παρακολουθεί το παιδί του για τις πρώτες 12 με 24 ώρες και αν, είτε άμεσα είτε αργότερα, εμφανίσει κάποιο από τα παρακάτω 10 σημεία, να αναζητήσει άμεσα ιατρική βοήθεια:

Απώλεια αισθήσεων: μπορεί να είναι για λίγα δευτερόλεπτα ή για περισσότερο, αμέσως μετά το χτύπημα. Στα μεγαλύτερα παιδιά είναι πιο εύκολη η εκτίμηση αυτού του σημείου. Στα μικρά παιδιά και τα βρέφη, θεωρούμε ότι δεν έχασαν τις αισθήσεις, αν έκλαψαν κατευθείαν μετά το χτύπημα. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση το παιδί από το άγχος του χτυπήματος να δείξει μια παροδική απώλεια συνείδησης
Εμετοί: το παιδί λίγο μετά το χτύπημα αρχίζει να κάνει εμετούς που επιμένουν ή επιδεινώνονται ή εμφανίζει εμετούς κάποιες ώρες μετά το χτύπημα. Σημαντικό είναι να αποφύγετε τα βαριά γεύματα μετά από ένα χτύπημα στο κεφάλι για να μην περιπλέξετε την κλινική εικόνα
Πόνος στον αυχένα: δυσκολία στην κάμψη και στις κινήσεις του αυχένα λόγω πόνου
Πονοκέφαλος: ήπιος πονοκέφαλος τις πρώτες 1-2 ώρες μετά το χτύπημα είναι αναμενόμενος, ενώ, αν σταδιακά χειροτερεύει ή εμφανιστεί καθυστερημένα, υποδηλώνει κάτι παθολογικό
Υπνηλία: το παιδί έχει έντονη υπνηλία σε ώρες της ημέρας που ποτέ δεν κοιμάται ή δεν μπορεί να παραμείνει σε εγρήγορση
Διαταραχές κινητικότητας: το παιδί έχει έντονη ζάλη και αστάθεια, δεν μπορεί να συντονίσει τις κινήσεις των άκρων του ή κινεί μόνο τα μέλη της μίας πλευράς του σώματός του
Διαταραχές ομιλίας: ακατάληπτη ή χωρίς συνοχή ομιλία από παιδί που μέχρι πριν το χτύπημα μιλούσε κανονικά
Διαταραχές συμπεριφοράς: το παιδί είναι αποπροσανατολισμένο, διεγερτικό, σε σύγχυση ή (για βρέφη, προνήπια) «δεν είναι ο εαυτός του»
Διαταραχές όρασης: το παιδί βλέπει «διπλά» τα αντικείμενα, δεν μπορεί να κινήσει συντονισμένα τα δύο μάτια ή οι κόρες των ματιών δεν έχουν το ίδιο μέγεθος
Σπασμοί: είτε άμεσα, είτε καθυστερημένα μετά το χτύπημα

Να αφήσω το παιδί να κοιμηθεί μετά από χτύπημα στο κεφάλι;

Μέχρι πρότινος επικρατούσε η άποψη ότι ένα παιδί μετά το χτύπημα δεν πρέπει να κοιμηθεί για κάποιες ώρες. Συνήθως όμως τα παιδιά μετά την αγωνία και το κλάμα του χτυπήματος είναι κουρασμένα και (ειδικά αν είναι ώρα για ύπνο) θέλουν να κοιμηθούν.

Το παιδί υπό αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί να κοιμηθεί, αρκεί το πρώτο βράδυ να το ξυπνάτε κάθε 2-3 ώρες για να βλέπετε ότι «βγαίνει» από τον ύπνο και κινείται, επικοινωνεί και μιλάει κανονικά. Αν πρόκειται για βρέφος, παρά την αρχική δυσφορία και μία μικρή παροδική σύγχυση αμέσως μετά το ξύπνημα, σε λίγα λεπτά θα πρέπει να κινεί τα άκρα του συμμετρικά, να κάνει βλεμματική επαφή και γενικά να έχει τη συμπεριφορά που είχε και πριν το χτύπημα.

Πώς προλαμβάνονται τα χτυπήματα στο κεφάλι του παιδιού;

Θα το πετύχετε αν ξέρετε τη συνήθη αιτία των συγκεκριμένων τραυματισμών ανάλογα με την ηλικία του παιδιού: τα βρέφη τραυματίζονται πέφτοντας από την αλλαξιέρα ή το κρεβατάκι τους και τα προνήπια επειδή σκοντάφτουν κάνοντας τα πρώτα τους βήματα ή καθώς προσπαθούν να εξερευνήσουν τον κόσμο γύρω τους. Στα μεγαλύτερα παιδιά οι τραυματισμοί στο κεφάλι συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού αλλά και εξαιτίας πτώσεων από ποδήλατο ή από σκάλες και μπαλκόνια που είναι αφύλακτα. Τέλος, οι έφηβοι, λόγω της παρορμητικότητάς τους τραυματίζονται σε τροχαία ατυχήματα κυρίως με δίκυκλα ή κατόπιν κατανάλωσης μεγάλης ποσότητας αλκοόλ.

Να θυμάστε ότι όλοι μας ως παιδιά έχουμε χτυπήσει κατ’ επανάληψη στο κεφάλι χωρίς μακροπρόθεσμες συνέπειες κι επομένως δε χρειάζεται να αγχώνεστε υπερβολικά για ένα χτύπημα του παιδιού σας. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για επιπόλαιους τραυματισμούς και σπάνια εμφανίζονται σοβαρές επιπλοκές.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Οκτώβριος 2019