Αναφυλαξία

Είτε έχετε εμφανίσει οι ίδιοι κάποιο αναφυλακτικό επεισόδιο, είτε έχετε δει κάποιον άλλον με τη συγκεκριμένη κατάσταση, θα θυμάστε ότι πρόκειται για μια πολύ σοβαρή και αγχωτική εικόνα. Ακόμη περισσότερο αν πρόκειται για το παιδί σας. Γι’ αυτό προετοιμαστείτε κατάλληλα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και σε περίπτωση που συμβεί, κάντε τα παρακάτω:

Διατηρήστε την ψυχραιμία σας
Εκτιμήστε τη βαρύτητα της αναφυλακτικής αντίδρασης ελέγχοντας τον αεραγωγό του παιδιού, την αναπνοή, την κυκλοφορία και το δέρμα του
Παράλληλα, κάποιος άλλος ή εσείς καλέστε για άμεση ιατρική βοήθεια ή το 166
Κάντε όσο το δυνατόν πιο άμεσα την προγεμισμένη ένεση αδρεναλίνης (επινεφρίνης) ενδομυϊκά στην εξωτερική πλευρά στη μέση περίπου του μηρού του παιδιού (όπως φαίνεται στη φωτογραφία του θέματος). Υπάρχουν δύο ενέσεις (ενηλίκου και παιδική). Για το παιδί χρησιμοποιήστε την παιδική μορφή
Τοποθετήστε το παιδί ξαπλωμένο στην πλάτη του και ανυψώστε τα κάτω άκρα. Μην το αφήνετε να σταθεί όρθιο, να περπατήσει ή να τρέξει
Αν υπάρχει αναπνευστική δυσχέρεια ή/και έμετος βάλτε το σε θέση ανάνηψης
Αν με τα παραπάνω άμεσα μέτρα δε βλέπετε να βελτιώνεται η κατάσταση, μπορείτε να κάνετε και μία δεύτερη ένεση, 5-15 λεπτά μετά την πρώτη
Τρίτη ένεση θα χρειαστεί σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις και συνήθως θα χορηγηθεί μαζί με άλλα φάρμακα από επαγγελματία υγείας σε ελεγχόμενες συνθήκες (πχ. νοσοκομείο)
Ακόμη και αν υποχωρήσει τελείως η κλινική εικόνα του παιδιού, είναι αναγκαία η ιατρική εκτίμηση και παρακολούθηση, καθώς μπορεί να υπάρξει εκ νέου επιδείνωση της κατάστασης ή να χρειαστεί οξυγόνο, ενδοφλέβια υγρά, φάρμακα ή άλλες ιατρικές παρεμβάσεις
Για τον λόγο αυτόν, μεταφέρετε το παιδί στα Επείγοντα, κατά προτίμηση με ασθενοφόρο

Πώς θα αναγνωρίσετε μια αναφυλακτική αντίδραση;
Η εμφάνιση και εξέλιξη μιας αναφυλακτικής αντίδρασης είναι ταχεία και συνήθως συμβαίνει από κάποια λεπτά μέχρι μισή με μία ώρα μετά την έκθεση στον παράγοντα που την προκάλεσε (τροφή, φάρμακο, τσίμπημα υμενόπτερου κλπ).

Η αναφυλακτική αντίδραση έχει διαφορετική εικόνα σε κάθε ασθενή. Ακόμη και αν το ίδιο άτομο εμφανίσει πολλαπλά επεισόδια αναφυλαξίας, η κλινική εικόνα ενδέχεται να ποικίλει σε κάθε επεισόδιο και περιλαμβάνει διάφορα από τα παρακάτω:

Δέρμα: κνησμός (φαγούρα), ερυθρότητα, κνίδωση (πομφοί) ή οίδημα (πρήξιμο)
Στόμα, μύτη: φαγούρα, οίδημα
Μάτια: φαγούρα, οίδημα, ερυθρότητα, δακρύρροια
Αναπνευστικό: φαγούρα και σφίξιμο στο λαιμό, βραχνός βήχας, δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή), σφίξιμο στον θώρακα, εισπνευστικός/εκπνευστικός συριγμός (σφύριγμα στην εισπνοή ή/και την εκπνοή), κυάνωση (μπλε χρώμα στα χείλια, κάτω από τα νύχια και αλλού)
Καρδιαγγειακό: υπόταση, αδύναμος παλμός, αρχικά ταχυκαρδία και στη συνέχεια βραδυκαρδία, θωρακικό άλγος, αίσθημα ζάλης, προλιποθυμία, κατάρρευση, σοκ
Πεπτικό: ναυτία, εμετοί, διάρροιες, κράμπες, κοιλιακό άλγος
Κεντρικό νευρικό: αλλαγή συμπεριφοράς (το βρέφος «δεν είναι ο εαυτός του»), πονοκέφαλος, σύγχυση, διαταραχή ψυχικής διάθεσης, έντονο άγχος και αίσθημα επικείμενου θανάτου σε μεγαλύτερα παιδιά

Κι αν δεν είμαι σίγουρος ότι πρόκειται για αναφυλακτική αντίδραση;

Υπάρχει σε πολλούς γονείς η αίσθηση ή ο φόβος ότι αν κάνουν στο παιδί τους ένεση αδρεναλίνης μπορεί να το τραυματίσουν ή να του προκαλέσουν ανεπανόρθωτες βλάβες. Αυτή η αίσθηση είναι εντελώς λαθεμένη για δύο λόγους:

Ο πρώτος λόγος είναι ότι η ενδομυϊκή χορήγηση αδρεναλίνης σ’ αυτές τις μικρές δόσεις είναι γενικά καλά ανεκτή και το παιδί πολύ σπάνια θα εμφανίσει παρενέργειες. Η αδρεναλίνη είναι ορμόνη που παράγεται από τον ίδιο μας τον οργανισμό σε φάσεις στρες και είναι υπεύθυνη για μια φυσιολογική παροδική ταχυκαρδία, αγγειοσύσπαση, αύξηση της αρτηριακής πίεσης κα. Ουσιαστικά, αυτό που κάνουμε χορηγώντας την ένεση στο παιδί, είναι να προκαλούμε μία τέτοια παροδική κατάσταση που αντιστρέφει τις εκδηλώσεις της αναφυλακτικής αντίδρασης. Να θυμάστε λοιπόν ότι η χορήγηση της αδρεναλίνης είναι ασφαλής ακόμη και σε περιπτώσεις που η εκτίμησή σας για τη βαρύτητα του αλλεργικού επεισοδίου δεν είναι απόλυτα σωστή. Ή ακόμη και αν μπερδέψατε μια άλλη κατάσταση του παιδιού (πχ. οξύ άσθμα, εισρόφηση ξένου σώματος, κρίση πανικού) με αναφυλαξία και δώσατε αδρεναλίνη εκεί που δε χρειαζόταν καθόλου.

Ο δεύτερος σημαντικός λόγος να μη «φοβάστε» τη χορήγηση αδρεναλίνης στο παιδί είναι το γεγονός ότι μια αναφυλακτική αντίδραση μπορεί να εξελιχθεί πολύ άσχημα σε ελάχιστο χρόνο. Ακόμη και έμπειροι ιατροί των Επειγόντων δεν μπορούν με σιγουριά να προβλέψουν από την αρχική κλινική εικόνα του ασθενούς αν ένα επεισόδιο αναφυλαξίας θα παραμείνει ήπιο ή θα κλιμακωθεί σε μερικά λεπτά για να γίνει απειλητικό για τη ζωή. Η έγκαιρη χορήγηση αδρεναλίνης από τα πρώτα ύποπτα συμπτώματα (ειδικά σε παιδί που έχει ξανακάνει στο παρελθόν αναφυλακτικό επεισόδιο), όχι μόνο προλαβαίνει την περαιτέρω επιδείνωση της κλινικής εικόνας αλλά συνδέεται και με μικρότερο κίνδυνο παρατεταμένης νοσηλείας και θανάτου.

Με λίγα λόγια, αν υποπτευθείτε αναφυλακτική αντίδραση, ΚΑΝΤΕ ΤΗΝ ΕΝΕΣΗ ΑΔΡΕΝΑΛΙΝΗΣ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΧΩΡΙΣ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΚΕΨΗ.

Ποια επιπλέον φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν στην αναφυλαξία;

Όπως αναφέρθηκε, μόνο η ενδομυϊκή αδρεναλίνη μπορεί να δράσει αρκετά άμεσα σε ένα αναφυλακτικό επεισόδιο. Ωστόσο, υπάρχουν και δύο-τρεις άλλες κατηγορίες φαρμάκων που μπορεί να χορηγηθούν στο παιδί σας σε μία τέτοια περίπτωση.

Τα από του στόματος αντισταμινικά προλαμβάνουν και ανακουφίζουν από τον κνησμό (φαγούρα) και τους πομφούς (εξάνθημα) μέσα σε 30-40 λεπτά, αλλά δεν αντιμετωπίζουν τα απειλητικά για τη ζωή συμπτώματα όπως η υπόταση, το σοκ κλπ. Η κορτιζόνη επίσης μπορεί να βοηθήσει, αλλά κυρίως για να προλάβουμε μία υποτροπή του φαινομένου καθώς δρα μέσα σε λίγες ώρες και όχι άμεσα.

Για παιδιά που πάσχουν από άσθμα, τα εισπνεόμενα φάρμακα μπορούν να παρέχουν επιπλέον ανακούφιση από τα συμπτώματα του κατώτερου αναπνευστικού (βήχας, συριγμός κλπ) αλλά, όπως τα αντισταμινικά και η κορτιζόνη, δεν είναι κατάλληλα για χρήση ως αρχική θεραπεία ή μονοθεραπεία στην αναφυλαξία.

Ποιος πρέπει να έχει μαζί του πάντα ένεση αδρεναλίνης;

Παιδιά ή ενήλικοι που πληρούν κάποιο από τα παρακάτω κριτήρια:

Έχουν αποδεδειγμένη σοβαρή αλλεργία σε τρόφιμα, τσιμπήματα εντόμων κλπ
Έχουν ιδιοπαθή αναφυλαξία
Διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο αναφυλαξίας (πχ. έντονο οικογενειακό ιστορικό), έστω κι αν δεν έχουν βιώσει ποτέ κάποιο επεισόδιο αναφυλακτικής αντίδρασης
Αλλεργικά άτομα που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές με ελάχιστη ή καθόλου πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης

Πέρα από τις παραπάνω κατηγορίες, ο παιδίατρός σας ή ο παιδοαλλεργιολόγος μπορεί από το ιστορικό του παιδιού να κρίνει ότι απαιτείται η συνταγογράφηση ένεσης αδρεναλίνης και σε πιο ήπιες αλλεργικές αντιδράσεις όπως πχ. γενικευμένη οξεία κνίδωση μετά από τσίμπημα εντόμου ή μετά από κατανάλωση κάποιας τροφής.

Σημαντικό είναι, επίσης, τα άτομα με ιστορικό αναφυλακτικής αντίδρασης να φορούν κάποιο αναγνωριστικό της ευαισθησίας τους (πχ. μπρασελέ ή ταυτότητα), ώστε να μπορεί να γίνει άμεσα αντιληπτή μια επείγουσα κατάσταση από τους παρευρισκόμενους και να χορηγηθεί η κατάλληλη θεραπεία.

Οδηγίες χρήσης και διατήρησης της ένεσης αδρεναλίνης

Η αναφυλαξία είναι μια οξεία και αγχωτική κατάσταση. Καλό είναι λοιπόν να είστε προετοιμασμένοι: ζητήστε από τον παιδίατρο να σας κάνει μία επίδειξη της σωστής χρήσης της ένεσης, εξασκηθείτε οι ίδιοι και επαναλάβετε από καιρό σε καιρό (πχ. ανά έτος) αυτήν τη μίνι εκπαίδευση. Η χορήγηση αδρεναλίνης μπορεί να γίνει, αν χρειαστεί, ακόμη και πάνω από το παντελόνι του παιδιού, αρκεί βέβαια να αποφύγετε τις ραφές και τις τσέπες.

Όταν το παιδί φτάσει στα 12-14 χρόνια, μπορείτε να συζητήσετε μαζί του τα συνήθη συμπτώματα μιας αναφυλακτικής αντίδρασης, για να μπορεί να την αναγνωρίζει, και να του υποδείξετε πώς ακριβώς να κάνει χρήση της ένεσης σε περίπτωση που χρειαστεί. Να θυμάστε ότι η εφηβεία είναι περίοδος που απαιτεί επιπλέον προσοχή και φροντίδα, καθώς οι έφηβοι έχουν συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, θεωρούν ότι είναι άτρωτοι από ασθένειες και πολλές φορές δε θα ακολουθήσουν τα σωστά βήματα σε περίπτωση αναφυλαξίας.

Εννοείται, τέλος, ότι πρέπει να διατηρείτε την ένεση σύμφωνα με τις οδηγίες των κατασκευαστών (όχι μέσα στο αυτοκίνητο στον ήλιο ή σε τσάντα στην παραλία αλλά σε θερμοκρασία 15-30°C) και βέβαια να ελέγχετε συχνά την ημερομηνία λήξης της. Ωστόσο, αν συμβεί κάποιο αναφυλακτικό επεισόδιο, είναι προτιμότερο να κάνετε μία ληγμένη ένεση από το να μην την κάνετε καθόλου.

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Οκτώβριος 2019