Γρίπη στα παιδιά
«Έλα μωρέ, μια γριπούλα είναι θα περάσει». Συνήθης έκφραση που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε μια ήπια λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού σε παιδιά και ενηλίκους. Η αλήθεια είναι ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, η γρίπη σε παιδιά και μεγάλους δε δημιουργεί προβλήματα. Και λέγοντας γρίπη, εννοούμε τη νόσηση από τον ιό της γρίπης και όχι οποιαδήποτε ιογενή λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού.
Δεν πρέπει να ξεχνούμε όμως ότι πρόκειται για μια δυνητικά σοβαρή νόσο που μπορεί να προκαλέσει ακόμη και τον θάνατο. Κάθε χρόνο στη χώρα μας χάνονται περίπου 100 συνάνθρωποί μας από επιπλοκές της γρίπης. Σχεδόν όλοι ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου και δεν έχουν εμβολιαστεί με το σχετικό εμβόλιο. Μια στο τόσο ωστόσο θα συμβεί να χάσει κάποιος υγιής συνάνθρωπός μας τη ζωή του, όπως συνέβη πέρυσι το χειμώνα για παράδειγμα με άτυχο κορίτσι στην Κρήτη. Όσο λάθος είναι λοιπόν ο πανικός απέναντι στη γρίπη, άλλο τόσο είναι και ο εφησυχασμός απέναντι στα πιθανά σοβαρά συμπτώματα της νόσου στο παιδί μας.
Επιδημίες γρίπης συμβαίνουν κάθε χρόνο και αφορούν όλες τις ηλικιακές ομάδες. Επιπλέον, μέχρι τώρα έχουν υπάρξει τρεις βασικές πανδημίες γρίπης με την πιο σοβαρή εκείνη του 1918-1920 (ισπανική γρίπη) η οποία κόστισε τη ζωή σε περίπου 50.000.000 άτομα (το 1/3 του τότε πληθυσμού της Ευρώπης).
Κατά τη περσινή (2019-2020) επιδημική έξαρση της γρίπης που ξεκίνησε από τις αρχές Ιανουαρίου 2020, τα περισσότερα κρούσματα οφείλονταν στον ιό τύπου Α (κυρίως H1N1 και λιγότερο ο H3N2) και λιγότερα στον ιό τυπου Β. Όπως φαίνεται και στα διαγράμματα που ακολουθούν η γρίπη καθυστέρησε σχετικά να εμφανιστεί, στη συνέχεια τα κρούσματα αυξήθηκαν ραγδαία για να μειωθούν ακολούθως (πηγή: ΕΟΔΥ). Μάλιστα, οι εβδομάδες καραντίνας που επιβλήθηκαν για τον κορωνοϊό (Μάρτιος-Μάιος 2020), οδήγησαν σε σχεδόν εκμηδενισμό και των περιστατικών γρίπης.
Πότε και πώς μεταδίδεται η γρίπη;
Η γρίπη είναι πολύ μεταδοτική: μεταδίδεται πολύ εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο ιδιαίτερα κατά τους ψυχρούς μήνες και κυρίως σε κλειστούς χώρους με πολλά άτομα όπως τα σχολεία και τα νοσοκομεία. Μεταδίδεται όταν ο ασθενής βήχει, φτερνίζεται ή μιλά έντονα και διασπείρει τον ιό στο περιβάλλον με τη μορφή μικρών, αόρατων σταγονιδίων. Πολύ πρόσφατη μελέτη μάλιστα από τις ΗΠΑ έδειξε ότι κατά τις πρώτες μέρες της νόσησης (οπότε ο ιός είναι πιο μεταδοτικός), η γρίπη μπορεί να μεταδοθεί και μόνο μέσω της απλής αναπνοής, χωρίς να είναι αναγκαίο ο πάσχων να βήξει ή να φτερνιστεί.
Επίσης, ο ιός μπορεί να μεταδοθεί μέσω κοινόχρηστων αντικειμένων (στα οποία μπορεί να παραείνει μέχρι και 8 ώρες). Για παράδειγμα, ένας ασθενής που θα φταρνιστεί ή θα βήξει μέσα στην παλάμη του και στη συνέχεια θα αγγίξει κάποιο αντικείμενο (πχ. πόμολο πόρτας) μπορεί να μεταδώσει τη νόσο σε κάποιον υγιή που θα πιάσει το συγκεκριμένο αντικείμενο και στη συνέχεια θα ακουμπήσει τη μύτη ή το στόμα του με το χέρι του.
Για τον λόγο αυτόν, οι ασθενείς πρέπει να βήχουν στην έσω μεριά του αγκώνα τους και όχι στο χέρι τους, ενώ οι υγιείς πρέπει να πλένουν συχνά τα χέρια τους και να μην αγγίζουν τα μάτια, τη μύτη ή το στόμα τους όταν πιάνουν κοινόχρηστα αντικείμενα ή βρίσκονται σε κοινόχρηστους χώρους (πχ. σχολεία, μέσα μαζικής μεταφοράς, τράπεζες, δημόσιες υπηρεσίες κλπ).
Οι ενήλικοι μπορούν να μεταδώσουν τη γρίπη μία ημέρα πριν εμφανίσουν τα πρώτα συμπτώματα έως και 5-7 ημέρες μετά (ανάλογα με την ένταση των συμπτωμάτων). Τα παιδιά και οι ασθενείς με σοβαρή ανοσοκαταστολή (δηλαδή με κάποιο πρόβλημα στην άμυνα τους) μπορεί να μεταδίδουν τη γρίπη για πάνω από μία εβδομάδα.
Ποια είναι τα συμπτώματα της γρίπης;
Τα συμπτώματα και η βαρύτητα της νόσου εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες όπως το εκάστοτε στέλεχος του ιού, η ηλικία και η φυσική κατάσταση του ατόμου, τα πιθανά συνοδά προβλήματα υγείας κλπ. Η νόσος μπορεί να εξελιχθεί στην πλήρη εικόνα της μέσα σε 2-3 μέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων. Μερικά από τα συνήθη σημεία και συμπτώματα της νόσου στα παιδιά είναι τα εξής:
- Γενική κακουχία και καταβολή
- Πυρετός με ρίγος που συνήθως διαρκεί 2-4 μέρες
- Ρινική καταρροή και επιπεφυκίτιδα
- Ξηρός, συνήθως, βήχας για μεγάλο διάστημα
- Φαρυγγαλγία (πονόλαιμος)
- Κεφαλαλγίες, αρθραλγίες και μυαλγίες
- Ανορεξία
- Διάρροιες, εμετοί ή άλλα συμπτώματα από το γαστρεντερικό
Γρίπη ή κοινό κρυολόγημα;
Πολλές φορές η οι γονείς αγχώνονται χωρίς λόγο για κάποια ήπια λοίμωξη του αναπνευστικού του παιδιού τους φοβούμενοι ότι είναι γρίπη. Στην πραγματικότητα, μόνο περίπου 4 από τα 10 παιδιά που έχουν σχετικά συμπτώματα την περίοδο της έξαρσης της γρίπης, έχουν όντως γρίπη. Τα υπόλοιπα έχουν κάποια από τις ήπιες ιογενείς λοιμώξεις της εποχής.
Κάποια στοιχεία που μπορούν να βοηθήσουν στο να ξεχωρίσουμε την γρίπη από το απλό κρυολόγημα είναι τα εξής:
- Πυρετός: συνήθως πιο υψηλός (μέχρι και 40οC) και πιο επιθετικός στη γρίπη, πιο ήπιος στο κρυολόγημα
- Βήχας: συνήθως πιο έντονος στη γρίπη και επιμένει για πολλές μέρες ενώ στο κρυολόγημα είναι πιο ήπιος και πιο σύντομος
- Εξάντληση, καταβολή: μπορεί να εισβάλλουν οξέως και να είναι έντονες στη γρίπη ενώ απουσιάζουν από το κοινό κρυολόγημα
- Μυαλγίες, αρθραλγίες: μπορεί να είναι έντονες με σταδιακή επιδείνωση στη γρίπη ενώ σχεδόν ποτέ δεν υπάρχουν στο κοινό κρυολόγημα
- Πονοκέφαλος: στη γρίπη εμφανίζεται αιφνίδια και μπορεί να είναι έντονος ενώ σπάνια υπάρχει στο κοινό κρυολόγημα
- Πονόλαιμος: πιο σπάνιος στη γρίπη, πιο συχνός στο κρυολόγημα (όχι πολύ έντονος)
- Καταρροή, φτάρνισμα: πιο ήπια και σπάνια στη γρίπη, σχεδόν πάντα στο κρυολόγημα (και συνήθως με έντονη εικόνα)
Εννοείται βέβαια ότι σε περίπτωση έντονων συμπτωμάτων εξ αρχής ή συμπτωμάτων που επιμένουν για πολλές μέρες, η επίσκεψη στον παιδίατρο είναι επιβεβλημένη.
Πώς γίνεται η διάγνωση και η θεραπεία της νόσου;
Η διάγνωση της γρίπης συνήθως στηρίζεται στα συνήθη σημεία και συμπτώματά της και στην εμφάνιση πολλαπλών κρουσμάτων με παρόμοια συμπτώματα σε συγκεκριμένη περίοδο (επιδημία). Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να γίνει εργαστηριακή επιβεβαίωση με επίχρισμα από το λαιμό ή τη μύτη του ασθενούς και σε λίγες περιπτώσεις με ειδικές εξετάσεις αίματος που βοηθούν στον προσδιορισμό του ακριβούς στελέχους της γρίπης.
Η αντιμετώπιση της νόσου συνήθως είναι συντηρητική. Τα παιδιά πρέπει να λαμβάνουν μεγάλες ποσότητες υγρών και να παραμένουν στο σπίτι για ανάρρωση τουλάχιστον μέχρι να υποχωρήσει ο πυρετός. Τα αντιπυρετικά όπως η παρακεταμόλη και η ιβουπροφαίνη μπορούν να βοηθήσουν τόσο ως αντιπυρετικά όσο και ως παυσίπονα. Πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται η ασπιρίνη σε μικρά παιδιά με γρίπη καθώς υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης του επικίνδυνου συνδρόμου Reye. Η χορήγηση αντιβιοτικών σε παιδιά με γρίπη χωρίς επιπλοκές ΔΕΝ έχει κανένα νόημα και για αυτό πρέπει να αποφεύγεται. Σε περίπτωση που το παιδί εμφανίσει κάποια από τις επιπλοκές της γρίπης όπως ωτίτιδα ή μικροβιακή πνευμονία, ο παιδίατρος θα του χορηγήσει κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή για τη συγκεκριμένη επιπλοκή και όχι για τη γρίπη καθεαυτή.
Αντιιικά φάρμακα όπως για παράδειγμα η οσελταμιβίρη (Tamiflu), μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν σε παιδιά με γρίπη που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για σοβαρή νόσηση. Τέτοια παιδιά είναι τα μικρότερα των 2 ετών, όσα πάσχουν από χρόνια προβλήματα υγείας, όσα έχουν ανοσοκαταστολή κλπ. Βέβαια, η χορήγηση αντιιικής αγωγής μπορεί να γίνει και σε υγιή μεγαλύτερα παιδιά με γρίπη, εφόσον ο παιδίατρος το κρίνει απαραίτητο. Τα φάρμακα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά όταν γίνει έναρξη χορήγησης τους όσο νωρίτερα μετά την εκδήλωση της νόσου (κατά προτίμηση μέσα στο πρώτο-δεύτερο 24ωρο).
Ποιες είναι οι πιθανές επιπλοκές της γρίπης;
Περίπου το 25% των παιδιών που θα νοσήσουν από γρίπη θα εμφανίσει οξεία μέση ωτίτιδα. Μικρότερο ποσοστό θα εμφανίσει πνευμονία είτε από τον ιό της γρίπης καθαυτό είτε από επιμόλυνση από κάποιο βακτήριο, όπως ο πνευμονιόκοκκος. Άλλες επιπλοκές όπως πχ. η μυοσίτιδα (φλεγμονή των μυών), η μυοκαρδίτιδα (φλεγμονή του καρδιακού μυός) και η ραβδομυόλυση (νέκρωση του μυϊκού ιστού) μπορούν να συμβούν αλλά είναι σπάνιες. Επίσης σπάνιες είναι και οι επιπλοκές από το κυκλοφορικό ή το κεντρικό νευρικό σύστημα.
Ποιοι είναι παράγοντες κινδύνου για πιο σοβαρή νόσηση από γρίπη;
Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν σοβαρά συμπτώματα κατά τη νόσηση από τη γρίπη. Επίσης, προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας από την καρδιά, τους πνεύμονες, το ανοσοποιητικό κλπ. αυξάνουν τον κίνδυνο σοβαρής νόσησης τόσο στους ενηλίκους όσο και στα παιδιά, όπως και η χρόνια λήψη ασπιρίνης.
Πότε πρέπει να επικοινωνήσω με τον παιδίατρο;
Οποιαδήποτε στιγμή κατά τα διάρκεια ενός «απλού κρυολογήματος» το παιδί σας εμφανίσει κάποιο από τα παρακάτω συμπτώματα, πρέπει να επικοινωνήσετε άμεσα με τον παιδίατρό σας:
- Παρατεινόμενος υψηλός πυρετός που δεν πέφτει με αντιπυρετικά
- Έντονη ωταλγία ή κεφαλαλγία
- Δυσκολία στην αναπνοή ή γρήγορη ανάσα (ταχύπνοια)
- Αιμόφυρτα πτύελα (δηλαδή φλέματα με αίμα στο βήχα)
- Αφυδάτωση, άρνηση λήψης υγρών
- Έντονες μυαλγίες (πόνος πχ. στις γάμπες ή στους μηρούς)
- Αδυναμία του παιδιού να σηκωθεί από το κρεβάτι ή την καρέκλα
- Υπνηλία, ληθαργικότητα
Επίσης, μετά τις πρώτες 3-5 μέρες νόσησης, το παιδί πρέπει να αρχίσει να νιώθει καλύτερα και τα συμπτώματά του σταδιακά να υποχωρούν. Αν αυτό δε συμβεί και καθώς περνούν οι μέρες επιμένει η κλινική εικόνα και δε βελτιώνεται, επικοινωνήστε με τον παιδίατρό σας. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που μετά από μια σύντομη βελτίωση, το παιδί εμφανίσει, εκ νέου, επιδείνωση της κατάστασής του.
Μπορεί η γρίπη να προληφθεί;
Η τήρηση των βασικών κανόνων υγιεινής όπως αναφέρθηκε και παραπάνω (π.χ. συχνό πλύσιμο χεριών), η έγκαιρη απομόνωση των πασχόντων και η αποφυγή συγχρωτισμού σε κλειστούς χώρους παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην αποφυγή και πρόληψη λοιμώξεων και επομένως και της γρίπης.
Το αντιγριπικό εμβόλιο βοηθάει σημαντικά στην πρόληψη της νόσου, ακόμη κι αν η προστασία που προσφέρει δεν είναι απόλυτη (περίπου 50-70%). Έστω κι έτσι όμως, αν κάποιος έχει εμβολιαστεί και νοσήσει από γρίπη, η νόσηση θα είναι πιο ήπια σε σχέση με το να μην είχε εμβολιαστεί καθόλου. Στη χώρα μας, το εμβόλιο είναι υποχρεωτικό για παιδιά άνω των 6 μηνών με συγκεκριμένα προβλήματα υγείας όπως συγγενείς καρδιοπάθειες, αναπνευστικά νοσήματα, άσθμα, κυστική ίνωση, ανοσοανεπάρκειες, σακχαρώδη διαβήτη κλπ. Επίσης, πρέπει να γίνεται σε γονείς και κηδεμόνες βρεφών που είναι μικρότερα των 6 μηνών, σε επαγγελματίες υγείας καθώς και σε εγκύους κατά τη διάρκεια της έξαρσης της γρίπης. Τέλος, υγιή παιδιά που ξεκινούν τον παιδικό σταθμό ή που δείχνουν μια αυξημένη ευαισθησία στις λοιμώξεις μπορούν να κάνουν το εμβόλιο κατόπιν συζήτησης με τον παιδίατρό τους.
Ορισμένα αντιιικά φάρμακα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη της νόσου σε παιδιά ή εφήβους που έχουν εκτεθεί στον ιό της γρίπης και διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρής νόσησης.
Οδηγίες από ο ΕΟΔΥ προς τις σχολικές μονάδες
Τα τελευταία χρόνια Ο ΕΟΔΥ αποστέλλει κατά τους χειμερινούς μήνες οδηγίες για περιορισμό της εξάπλωσης της γρίπης στα σχολεία. Σύμφωνα με αυτές, τόσο οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί όσο και το προσωπικό των κυλικείων πρέπει να ακολουθούν τα παρακάτω:
- Παιδιά που εμφανίζουν συμπτώματα γρίπης αναμένουν, σε χώρο όπου δε θα έρχονται σε επαφή με άλλα άτομα, μέχρι να τα παραλάβουν οι γονείς ή οι κηδεμόνες τους, οι οποίοι θα πρέπει να ειδοποιούνται αμέσως.
- Συστήνεται να τηρούνται οι κανόνες ατομικής υγιεινής, όπως:
- Αποφυγή επαφής χεριών με τα μάτια, τη μύτη και το στόμα για τη μείωση του κινδύνου μόλυνσης
- Αποφυγή κοινής χρήσης των μολυβιών, των στυλό, των μαρκαδόρων και άλλων προσωπικών αντικειμένων
- Σε βήχα ή φτέρνισμα, κάλυψη της μύτης και του στόματος με το μανίκι στο ύψος του αγκώνα ή με χαρτομάντιλο. Το χρησιμοποιημένο χαρτομάντιλο πρέπει να απορρίπτεται αμέσως μετά τη χρήση στους κάδους απορριμμάτων
- Απαγορεύεται τα παιδιά να πίνουν νερό απευθείας από τη βρύση με το στόμα
- Τακτικό πλύσιμο των χεριών των παιδιών και των εργαζομένων με υγρό σαπούνι και νερό ή εναλλακτικά να χρησιμοποιείται αντισηπτικό αλκοολούχο διάλυμα ή χαρτομάντιλα με αλκοόλη
Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD
Στο παρακάτω animated βίντεο μπορείτε να δείτε τον κύκλο ζωής και τον τρόπο δράσης του ιού της γρίπης:
Τελευταία ενημέρωση: Οκτώβριος 2020