Πώς να εκπαιδεύσω το παιδί μου για την τουαλέτα;

Η διαδικασία εκπαίδευσης για την τουαλέτα δεν είναι απλά μια "εκπαίδευση σφιγκτήρων" της κύστης και του εντέρου αλλά μια συνολική συναισθηματική, ψυχολογική και σωματική ωρίμανση για το παιδί. Για να έχουμε επιτυχία, πρέπει να έχουν ωριμάσει και να συνεργάζονται αρμονικά τουλάχιστον τρία συστήματα οργάνων του νηπίου και συγκεκριμένα το νευρικό, το γαστρεντερικό και το ουροποιητικό σύστημα. Επομένως, απαιτούνται ιδιαίτερη κατανόηση και ευαίσθητοι χειρισμοί ώστε να έχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Η πρώιμη έναρξη της προσπάθειας εκπαίδευσης είναι πολύ σημαντικός παράγοντας αποτυχίας ή καθυστέρησης. Σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι στην ηλικία των 2 ετών το 25% των παιδιών είναι έτοιμα, στα 2,5 χρόνια το 85% των παιδιών και στα 3 χρόνια το 95% των παιδιών. Κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό και οι γονείς πρέπει να περιμένουν ωσότου νιώσουν ότι το παιδί τους είναι έτοιμο για την έναρξη εκπαίδευσης. Ο μέσος χρόνος που απαιτείται για την επίτευξη ελέγχου του εντέρου και της κύστης (κατά τη διάρκεια της ημέρας) είναι 3-5 μήνες, άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο.

Τα περισσότερα παιδιά πετυχαίνουν έλεγχο των κενώσεων λίγο πριν ή ταυτόχρονα με τον έλεγχο της ούρησης. Ο έλεγχος της ούρησης επιτυγχάνεται πριν τον έλεγχο των κενώσεων μόνο στο 10% των παιδιών. Επιπλέον, ο έλεγχος της κύστης κατά τη διάρκεια της νύχτας μπορεί να χρειαστεί μήνες ή χρόνια και πρέπει να περιμένουμε τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 5 ετών πριν ανησυχήσουμε για το ότι το παιδί μας δε μένει στεγνό κατά τη διάρκεια της νύχτας (νυχτερινή ενούρηση). Αυτό βέβαια που χρειάζεται διερεύνηση από τον παιδίατρο μας είναι η λεγόμενη δευτεροπαθής ενούρηση, δηλαδή το παιδί να έχει τον πλήρη έλεγχο της ούρησης τουλάχιστον για 6 μήνες και στη συνέχεια να αρχίσει και πάλι να βρέχεται συστηματικά.

Τα κορίτσια φαίνεται να πετυχαίνουν την εκπαίδευση κατά μέσο όρο σε μικρότερη ηλικία από τα αγόρια (2-3 μήνες νωρίτερα). Τα πρώτα παιδιά της οικογένειας χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να εκπαιδευτούν (συνήθως περί τους 2 μήνες) σε σχέση με τα επόμενα παιδιά.

Κατά προτίμηση, οι γονείς πρέπει να προγραμματίζουν την εκπαίδευση τουαλέτας του παιδιού τους όταν ο καιρός είναι ζεστός, οπότε και τα ρούχα του παιδιού βγαίνουν και φοριούνται πιο εύκολα και το παιδί μπορεί άνετα να κυκλοφορεί χωρίς πάνα. Επιπλέον, τα ατυχήματα που σίγουρα θα συμβούν είναι προτιμότερο να αφορούν το γυμνό καλοκαιρινό πλακάκι, παρά τα χαλιά και τις μοκέτες του χειμώνα! Να είστε έτοιμοι να αφιερώσετε καθημερινά χρόνο και ψυχική ενέργεια για όσο διαρκέσει η διαδικασία εκπαίδευσης και το αποτέλεσμα σίγουρα θα σας ανταμείψει.

Πάνω από όλα, πρέπει να θυμάστε ότι η εκπαίδευση τουαλέτας δεν είναι διαγωνισμός. Το να πετύχει κάποιο παιδί να πηγαίνει στην τουαλέτα σε μικρή ηλικία, δεν το κάνει πιο έξυπνο ή πιο αναπτυγμένο από τους συνομηλίκους του. Ούτε τα παιδιά που ξεκινούν πιο αργά ή χρειάζονται περισσότερο χρόνο είναι χαμηλότερου πνευματικού επιπέδου, τεμπέλικα ή ξεροκέφαλα.

Τι πρέπει να κάνω όταν νιώσω ότι το παιδί μου είναι έτοιμο;

Η πλήρης χρήση της τουαλέτας περιλαμβάνει πολλά "βήματα": το παιδί πρέπει να μπορεί να τρέχει, να σκαρφαλώνει στο σκαλάκι για την τουαλέτα, να κατεβάζει το ρούχο και το εσώρουχο, να κάνει τα τσίσα ή τα κακά του, να σκουπίζεται σωστά, να ντύνεται, να τραβάει το καζανάκι και να πλένει τα χέρια του.

Για να φτάσουμε στη φάση αυτή, πρέπει να ακολουθήσουμε τα παρακάτω:

Πριν ξεκινήσουμε την εκπαίδευση (κι αφού έχουμε δει ότι το παιδί έχει τα απαραίτητα σχετικά χαρακτηριστικά), αρχίζουμε να αλλάζουμε συχνά την πάνα του ώστε να αρχίσει να συνηθίζει να είναι στεγνό
Αγοράζουμε μαζί με το παιδί μας ένα γιο-γιο. Στο αρχικό αυτό στάδιο, είναι πιο εύκολη η χρήση του γιο-γιο σε σχέση με το καθισματάκι πάνω στην τουαλέτα. Παροτρύνουμε το παιδί μας να "διακοσμήσει" το γιο-γιο του (πχ. με αυτοκόλλητα) και να το κάνει κάτι αποκλειστικά δικό του
Τοποθετούμε το γιο-γιο σε ένα εύκολα προσβάσιμο μέρος, όπως το δωμάτιο που κοιμάται ή παίζει το παιδί. Είναι σημαντικό να έχει το παιδί εύκολη πρόσβαση στο γιο-γιο του
Αρχικά παροτρύνουμε το παιδί μας να κάθεται στο γιο-γιο για κάποια ώρα με τα ρούχα του και να κοιτάει βιβλία ή να παίζει με τα παιχνίδια του. Αν δείξει ότι φοβάται το γιογιό, καλό είναι να δώσουμε ένα-δύο μήνες χρόνο πριν το ξαναεμφανίσουμε
Κάνουμε τακτικές επισκέψεις στο γιο-γιο μαζί με το παιδί μας, ειδικά μετά από την πρωινή αφύπνιση και μετά από τα μεγάλα γεύματα, οπότε και είναι πιο πιθανό το παιδί να έχει κάποια εντερική δραστηριότητα
Μετά από κάποιο διάστημα (πχ. 2-3 εβδομάδες) που το παιδί έχει εξοικειωθεί με το γιο-γιο, το παροτρύνουμε να καθίσει χωρίς ρούχα και πάνα, δείχνοντάς του πώς να κρατάει τα πόδια λυγισμένα προς την κοιλιά του. Επίσης, αφήνουμε το παιδί να μας δει να ρίχνουμε τα κόπρανα από μια βρώμικη πάνα μέσα στο γιο-γιο, εξηγώντας ότι τα τσίσα και τα κακά ανήκουν εκεί
Παράλληλα με όλα τα παραπάνω και από την αρχή της προσπάθειας, μπορούμε να συζητάμε με το παιδί σχετικά με την όλη διαδικασία, χρησιμοποιώντας σταθερά κάποιους όρους (πχ. "τσίσα'", "κακά" ) τους οποίους βέβαια πρέπει να ξέρουμε ότι θα χρησιμοποιεί στη συνέχεια και το παιδί
Επίσης, επειδή τα παιδιά αυτής της ηλικίας έχουν την τάση να αντιγράφουν όσα κάνουν οι μεγαλύτεροι, μπορούμε να πηγαίνουμε μαζί στην τουαλέτα (ο γονέας του ίδιου φύλου) και να του εξηγούμε την όλη διαδικασία, πώς τραβάμε το καζανάκι, πώς πλένουμε τα χέρια μας
Ενθαρρύνουμε το παιδί να μας λέει πότε θέλει να πάει για την ανάγκη του. Παρακολουθούμε για τυχόν σημάδια που δείχνουν ότι είναι έτοιμο, όπως πχ αν ζορίζεται ή πιάνει τα γεννητικά του όργανα
Πηγαίνουμε μαζί του στο γιο-γιο και το επαινούμε αν κάνει την ανάγκη του μέσα σ' αυτό. Αυτή η φάση μπορεί να πάρει μέρες μέχρι να εκλείψουν πλήρως τα "ατυχήματα". Σιγά σιγά μεταφέρουμε το γιο-γιο δίπλα στη λεκάνη της τουαλέτας
Επόμενο βήμα (κι αφού το παιδί έχει εξοικειωθεί με τη χρήση του γιο-γιο) είναι να αλλάξουμε τις πάνες αρχικά σε πάνες-βρακάκια μιας χρήσης και στη συνέχεια σε κανονικά υφασμάτινα εσώρουχα (κατά τη διάρκεια της ημέρας). Μπορούμε να το κάνουμε να νιώσει περήφανο λέγοντάς του ότι έτσι μπαίνει στον κόσμο των μεγάλων
Προσπαθήστε να μη χρησιμοποιήσετε για πολύ καιρό τις πάνες-βρακάκια γιατί δίνουν την αίσθηση στο παιδί ότι είναι στεγνό και μπορεί να ουρεί στην πάνα χωρίς να το συνειδητοποιεί
Μπορεί να περάσει κάποιος χρόνος μέχρι να πετύχουμε να μην έχουμε κανένα "ατύχημα". Το πιθανότερο είναι τις πρώτες μέρες να ξεχνιέται και να έχουμε αρκετά βρεγμένα εσώρουχα
Σ' αυτή τη φάση, θυμίζετέ του να επισκέπτεται την τουαλέτα σε τακτά διαστήματα. Προσπαθήστε όμως να μην το παρακάνετε γιατί μπορεί να έχετε αντίθετα αποτελέσματα
Η ιεροτελεστία του αδειάσματος του γιο-γιο στη λεκάνη πρέπει να γίνει με τη σύμφωνη γνώμη του παιδιού. Ρωτήστε: "τι λες, να τα αδειάσουμε; να τραβήξουμε το νερό;"
Σ' αυτό (αλλά και σε προηγούμενα στάδια της εκπαίδευσης) μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως κίνητρο μια «καρτέλα επιδόσεων» με αυτοκόλλητα. Για κάθε μέρα που καταφέρνει το παιδί να παραμένει στεγνό (είτε φοράει πάνα, είτε εσώρουχο), κολλάμε ένα αυτοκόλλητο και παροτρύνουμε το παιδί να μαζέψει όσο το δυνατόν περισσότερα αυτοκόλλητα
Επόμενο στάδιο είναι η εξοικείωση του παιδιού με το καθισματάκι της τουαλέτας. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ένα ειδικό σκαμνάκι που θα βοηθάει το παιδί να σκαρφαλώνει στο κάθισμα της τουαλέτας, να αισθάνεται σταθερότητα αλλά και να έχει τη δυνατότητα να στηρίζει τα πόδια του και να ασκεί πίεση ώστε να ενεργείται με μεγαλύτερη ευκολία

Τι άλλο πρέπει να έχω υπόψη κατά την εκπαίδευση τουαλέτας;

Να έχετε θετική στάση απέναντι στο παιδί σας και να του δείχνετε συνεχώς την αγάπη σας, έστω κι αν έχει μικροατυχήματα. Προσπαθήστε να είστε πραγματικά χαλαροί με τη διαδικασία γιατί τα παιδιά καταλαβαίνουν τι αισθάνεστε πίσω από τα λεγόμενά σας. Σε περίπτωση που συμβεί κάποιο "ατύχημα" δε μαλώνουμε ποτέ το παιδί, δεν το εκθέτουμε μπροστά σε άλλους με γέλια και κοροϊδίες και έχουμε πάντα μαζί μας έξτρα ρούχα για να το αλλάξουμε, ώστε να μη χρειαστεί να φύγουμε και να χαλάσουμε το παιχνίδι ή τη βόλτα επειδή λερώθηκε.

Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, να ντύνετε το παιδί με ελαφριά ρούχα που μπορούν να βγουν και να μπουν εύκολα. Αποφύγετε ρούχα με πολλά κουμπιά και δύσκολα δεσίματα. Σορτσάκια ή παντελόνια με λάστιχο είναι τα καλύτερα για τα αγόρια, φουστάνια και φουστίτσες για τα κορίτσια.

Είναι σημαντικό να διατηρούμε τα κακά του παιδιού μαλακά ώστε να μη δυσκολεύεται στην αφόδευση: άφθονες τροφές με φυτικές ίνες, λαχανικά, δαμάσκηνα, ακτινίδια και πολλά υγρά (νερό, φρέσκοι χυμοί με τις ίνες) μπορούν να βοηθήσουν. Επίσης, είναι σημαντική και η αποφυγή τροφών που προκαλούν δυσκοιλιότητα.

Είναι πιθανό το παιδί να μη θέλει να αφήσει τα κακά του "να βγουν". Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα φαύλο κύκλο δυσκοιλιότητας και επώδυνης αφόδευσης. Εξηγούμε με κάθε τρόπο ότι τα κακά είναι υπόλειμμα όσων φάγαμε και πρέπει να βγουν: «έτσι κάνει κι η μαμά κι ο μπαμπάς!».

Από την αρχή της διαδικασίας, είναι σημαντικό να τηρούμε σταθερά κάποιους κανόνες υγιεινής. Δείχνουμε στα κορίτσια πώς να σκουπίζονται από μπροστά προς τα πίσω για να αποφύγουμε πιθανή μόλυνση της ουροδόχου κύστης ή του κόλπου. Επίσης, μαθαίνουμε στο παιδί να πλένει και να σκουπίζει τα χέρια του κάθε φορά που χρησιμοποιεί το γιο-γιο ή αργότερα την τουαλέτα. Αγοράστε πολύχρωμες πετσέτες με παιδικά σχέδια για το παιδί. Όταν είμαστε σε δημόσιους χώρους, καλό είναι να συνοδεύουμε το παιδί στην τουαλέτα τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 5 ετών και να τηρούμε αυστηρά τους κανόνες υγιεινής.

Μην τραβάτε το καζανάκι όταν το παιδί είναι ακόμη πάνω στο καθισματάκι της τουαλέτας. Αυτό μπορεί να το τρομάξει και να φέρει πίσω την όλη προσπάθεια.

Στην αρχή μαθαίνουμε στα αγόρια να ουρούν καθισμένα στο γιο-γιο. Μπορούμε να τους δείξουμε πώς να ουρούν όρθια, αφού συνηθίσουν να κάνουν και τα κακά τους στο γιο-γιο.

Τα πισωγυρίσματα και τα "ατυχήματα" με τις κενώσεις και την ούρηση είναι αναπόσπαστο μέρος της εκπαίδευσης χρήσης της τουαλέτας. Ωστόσο, τα συνεχή ατυχήματα μπορεί να αποτελούν ένδειξη ότι το παιδί σας δεν είναι ακόμη έτοιμο και πρέπει να επανέλθει στις πάνες για λίγο καιρό. Τα συχνά ατυχήματα μπορεί να οφείλονται και σε άλλα αίτια όπως άγχος, κόπωση, ενθουσιασμός, αντίδραση προς τους γονείς κ.α. Συνήθως είναι θέματα που υποχωρούν, αν όμως επιμένει το πρόβλημα πρέπει να το συζητήσετε με τον παιδίατρό σας.

Αποφύγετε τις συγκρούσεις με το παιδί σας σε περίπτωση που αδιαφορεί για την όλη διαδικασία. Σε οποιοδήποτε στάδιό της, διακόψτε την προσπάθεια και ξεκινήστε πάλι σε 1-2 μήνες.

Πότε και πώς θα βγάλω και τη βραδινή πάνα;

Το παιδί είναι συνήθως λίγο μεγαλύτερο και θα πρέπει να παραμένει κάποιες νύχτες τελείως στεγνό ως το πρωί (και βέβαια καθ' όλη τη διάρκεια της μέρας) προκειμένου να ξεκινήσουμε τη σχετική εκπαίδευση. Προσπαθούμε να μειώσουμε κατά το δυνατόν τις ποσότητες υγρών που λαμβάνει τις τελευταίες μία-δύο ώρες πριν τη βραδινή κατάκλιση. Λίγο πριν κοιμηθεί, το βάζουμε στην τουαλέτα. Επίσης το βάζουμε κι αμέσως μόλις ξυπνήσει το πρωί. Του εξηγούμε πως αν στη διάρκεια της νύχτας θέλει να πάει στην τουαλέτα, μπορεί να πάει μόνο του ή να μας ζητήσει βοήθεια όποτε θέλει. Προφυλάσσουμε το στρώμα του με αδιάβροχο υπόστρωμα και σταδιακά βγάζουμε την πάνα. Να είστε πρακτικοί: εύκολα ρούχα, έξυπνο στρώσιμο του κρεβατιού με διπλό σεντόνι ώστε να μην παιδεύεστε.

Δεν πρέπει να επιστρέψετε στη χρήση πάνας για κανένα λόγο. Στη χειρότερη περίπτωση, δοκιμάστε να το σηκώσετε πριν πάτε εσείς για ύπνο (δηλαδή 1-2 ώρες μετά την έναρξη του ύπνου του). Επίσης, δεν πρέπει να γίνεται σύγκριση με άλλα παιδιά, καθώς αυτό θα έχει ως μόνο αποτέλεσμα την καθυστέρηση της επίτευξης του στόχου.

Αν περάσει ένας χρόνος από όταν ξεκινήσαμε την εκπαίδευση, ή αν το παιδί είναι πάνω από 5 ετών και συστηματικά εξακολουθεί να βρέχεται στον ύπνο του ή και την ημέρα, ενημερώνουμε τον παιδίατρό μας. Τα ατυχήματα της νύχτας επανέρχονται όταν το παιδί περνάει κάποια δύσκολη φάση συναισθηματικής φόρτισης. Σ' αυτήν την περίπτωση το παρακολουθούμε κι αν η κατάσταση επιμένει, ενημερώνουμε τον παιδίατρό μας.

Συνολικά, να θυμάστε ότι η αγωγή τουαλέτας είναι μια απλή υπόθεση, αν τη δείτε στις σωστές της διαστάσεις. Μην αγχώνεστε για μια μικρή καθυστέρηση και μην πιέζετε το παιδί σας αν δε νιώσετε ότι είναι έτοιμο για τη συγκεκριμένη διαδικασία. Δώστε του το χρόνο που χρειάζεται και να είστε σίγουροι ότι αργά ή γρήγορα τα πράγματα θα πάρουν το δρόμο τους!

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Νοέμβριος 2017