Δάγκωμα από φίδι

Στην Ελλάδα υπάρχουν 22 είδη φιδιών από τα οποία η οχιά είναι το μόνο δηλητηριώδες και πραγματικά επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Σε περίπτωση που υποψιάζεστε ή είστε σίγουροι ότι ένα φίδι δάγκωσε το παιδί σας, πρέπει να κάνετε τα παρακάτω:

Καταρχάς, ΜΗΝ ΠΑΝΙΚΟΒΑΛΛΕΣΤΕ. Για να αποβεί θανατηφόρο ένα δάγκωμα φιδιού χρειάζονται τουλάχιστον 4-6 ώρες. Στη χώρα μας, εδώ και πολλά χρόνια δεν έχει σημειωθεί θάνατος από δάγκωμα φιδιού μετά από κατάλληλη αντιμετώπιση
Εξασφαλίστε ότι δεν υπάρχει κίνδυνος το φίδι να βρίσκεται ακόμη κάπου κοντά για να ξαναδαγκώσει το παιδί ή εσάς (πχ. απομακρυνθείτε κάποια μέτρα από το σημείο που συνέβη το περιστατικό)
Ηρεμήστε το παιδί και βάλτε το να ξαπλώσει στο έδαφος
Κρατήστε το σημείο του δαγκώματος πιο χαμηλά σε σχέση με το επίπεδο της καρδιάς και ελαχιστοποιήστε τις κινήσεις του παιδιού. Μ’ αυτά τα μέτρα θα επιβραδύνετε την εξάπλωση του δηλητηρίου στο σώμα του
Σφιχτά ρούχα, ζώνες ή κοσμήματα που βρίσκονται κοντά στο σημείο του δαγκώματος πρέπει να αφαιρεθούν καθώς σε λίγη ώρα η περιοχή θα πρηστεί
Ξεπλύνετε ήπια το σημείο του δαγκώματος με νερό και σαπούνι ή με κάποιο αντισηπτικό
Εφαρμόστε ελαστικό επίδεσμο (από αυτούς που χρησιμοποιούμε στα διαστρέμματα) καλύπτοντας όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιφάνεια του μέλους (πχ. χέρι ή πόδι) που δαγκώθηκε (θυμηθείτε τις μούμιες από τα έργα τρόμου!). Ξεκινήστε από κάτω προς τα πάνω με περίδεση που δεν είναι ούτε πολύ σφιχτή, ούτε πολύ χαλαρή (πχ. να μπορείτε να βάλετε ένα δάχτυλό σας κάτω από τον επίδεσμο). Η λογική πίσω από αυτήν την προσέγγιση είναι ότι το δηλητήριο του φιδιού εξαπλώνεται στο ανθρώπινο σώμα μέσω της λεμφικής κυκλοφορίας. Καθώς τα λεμφικά αγγεία είναι επιφανειακά (βρίσκονται μεταξύ επιδερμίδας και δέρματος), η πίεση που θα εφαρμοστεί επάνω τους θα καθυστερήσει την προώθηση του δηλητηρίου στο υπόλοιπο σώμα
Σημειώστε το σημείο του δαγκώματος επάνω στον επίδεσμο
Καθώς το δαγκωμένο μέλος πρήζεται και η περίδεση σφίγγει περισσότερο, καλό είναι κάθε 15-25 λεπτά να λύνετε και να δένετε τον επίδεσμο προσαρμόζοντας εκ νέου την πίεση και το πόσο σφιχτά τον έχετε βάλει
Μη δώσετε στο παιδί να φάει ή να πιει τίποτα
Εννοείται ότι παράλληλα με τα παραπάνω, οργανώνετε την άμεση και ασφαλή μεταφορά του παιδιού σε νοσοκομείο

Τι ΔΕΝ πρέπει να κάνετε

Η παλιά τεχνική της αναρρόφησης δηλητηρίου από την πληγή όχι μόνο δε βοηθάει αλλά μπορεί να προκαλέσει δηλητηρίαση και σε αυτόν που την επιχειρεί, αν για παράδειγμα, έχει πληγές στο στόμα του
Εξίσου αναποτελεσματικό είναι και το να χαράξετε την περιοχή του δαγκώματος με μαχαίρι ή ξυράφι, καθώς με τον τρόπο αυτό, θα απομακρύνετε το 1/10 του δηλητηρίου (στην καλύτερη περίπτωση), ενώ αυξάνεται ο κίνδυνος για πιο γρήγορη εξάπλωση του δηλητηρίου και για επιμόλυνση του τραύματος
Μην τοποθετείτε πάγο ή ψυχρά επιθέματα, διότι δε βοηθούν στον περιορισμό της εξάπλωσης του δηλητηρίου
Μην εφαρμόζετε τοπικά κορτιζονούχες ή άλλες αλοιφές και μην χορηγείτε από το στόμα παυσίπονα ή άλλα φάρμακα
Μην εφαρμόζετε πολύ σφιχτή περίδεση πιο ψηλά ή στο σημείο του δαγκώματος με σκοπό τη διακοπή της κυκλοφορίας. Αυτό θα προκαλέσει ισχαιμία στην περιοχή και επιδείνωση της κατάστασης

Πόσο πιθανό είναι να δαγκώσει το παιδί σας δηλητηριώδες φίδι;

Στην Ελλάδα υπάρχουν 22 είδη φιδιών με τη συντριπτική πλειοψηφία να είναι μη δηλητηριώδη. Η οχιά (με 5 είδη) αποτελεί ουσιαστικά το πιο σημαντικό και επικίνδυνο δηλητηριώδες φίδι στη χώρα μας. Παρά τη φήμη της, δεν είναι επιθετικό ζώο και δεν επιτίθεται στον άνθρωπο όταν τον αντιληφθεί αλλά αντίθετα παραμένει ακίνητη για να μη δώσει στόχο. Τις περισσότερες φορές θα επιτεθεί όταν κάποιος την πατήσει κατά λάθος, οπότε αυτή αντιδρά αισθανόμενη ότι απειλείται. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία σχετικά με τα δαγκώματα φιδιών στη χώρα μας αλλά γενικά δεν είναι πολύ πιθανό να δαγκώσει ένα φίδι (και δη δηλητηριώδες) το παιδί σας.

Ακόμη όμως κι αν συμβεί κάτι τέτοιο, υπάρχει 25% πιθανότητα να μην εγχύσει δηλητήριο το φίδι παρά μόνο να προκαλέσει τραύμα με τα δόντια του (το λεγόμενο «ξηρό» δάγκωμα). Εννοείται βέβαια ότι η αντιμετώπιση της κατάστασης (τουλάχιστον στα αρχικά στάδια) είναι η ίδια καθώς δεν μπορούμε να ξέρουμε αν υπήρξε ή όχι έγχυση δηλητηρίου.

Πώς μπορείτε να ξεχωρίσετε το δηλητηριώδες από το μη δηλητηριώδες φίδι;

Σε περίπτωση που δείτε το φίδι που δάγκωσε το παιδί σας, θα καταλάβετε ότι είναι οχιά (συνήθως η κερασφόρος οχιά) από κάποια βασικά της χαρακτηριστικά: έχει μήκος 60-80 εκατοστά, το κεφάλι της έχει έντονο τριγωνικό σχήμα ενώ χαρακτηριστικό είναι και το εξόγκωμα που εξέχει σαν κερατάκι από το επάνω μέρος του στόματος. Τα θηλυκά έχουν καφετί χρώμα, ενώ τα αρσενικά γκριζωπό. Τυπικό στοιχείο αυτού του είδους είναι επίσης το ζιγκ ζαγκ κατά μήκος της πλάτης. Προτιμά τις βραχώδεις ηλιόλουστες πλαγιές με χαμηλή βλάστηση ή σωρούς από πέτρες και ξερολιθιές.

Τις πιο πολλές φορές βέβαια δε θα δούμε (ή δε θα έχουμε την ψυχραιμία να δούμε) το φίδι. Σ’ αυτήν την περίπτωση, μπορεί να μας βοηθήσει η εικόνα του δαγκώματος επάνω στο δέρμα του παιδιού: αν υπάρχουν δυο μικρές τρύπες (όπως φαίνεται στη φωτογραφία του θέματος) πιθανότατα πρόκειται για δάγκωμα από οχιά και αυτό διότι η οχιά εκχέει το δηλητήριό της μέσω δυο μπροστινών μακριών δοντιών που βρίσκονται στην άνω γνάθο της. Αν, αντίθετα, υπάρχει το αποτύπωμα μιας σειράς δοντιών σε σχήμα ανάποδου U τότε πρόκειται για μη δηλητηριώδες φίδι.

Τι σημεία και συμπτώματα προκαλεί το δάγκωμα της οχιάς;

Το πόσο έντονα θα είναι τα συμπτώματα από ένα δάγκωμα οχιάς εξαρτάται από το μέγεθος του φιδιού (συνήθως όσο μεγαλύτερο, τόσο περισσότερο δηλητήριο εγχέει), το σημείο του δαγκώματος και το πόσο άμεσα θα προσφέρουμε αποτελεσματικές πρώτες βοήθειες.

Αρχικά θα εμφανιστούν συμπτώματα όπως:

Έντονος καυστικός πόνος
Οίδημα (πρήξιμο) που αρχίζει στα 5 πρώτα λεπτά από το δάγκωμα και μπορεί σταδιακά να επεκταθεί σε ολόκληρο το άκρο
Μώλωπες και φουσκάλες γεμάτες με αίμα που μπορεί να εμφανιστούν ώρες αργότερα

Σε σοβαρότερες περιπτώσεις, το παιδί μπορεί σταδιακά να εμφανίσει:

Αίσθημα ζάλης και λιποθυμία (στα αρχικά στάδια μπορεί να οφείλεται στο άγχος και όχι στο δηλητήριο)
Ναυτία και εμετό
Χαμηλή αρτηριακή πίεση και αδυναμία
Έντονη εφίδρωση
Πυρετό με ή χωρίς ρίγος
Μυϊκό τρόμο και σπασμούς
Κεφαλαλγία και διπλωπία (τα βλέπει όλα διπλά)

Τι ισχύει για τον αντιοφικό ορό;

Παλαιότερα ο αντιοφικός ορός δινόταν με μεγάλη ευκολία και θεωρείτο πανάκεια για το δάγκωμα φιδιού. Πλέον, η χρήση του έχει σχεδόν εκλείψει και χορηγείται μόνο σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις που δεν ανταποκρίνονται στα συνήθη μέτρα αντιμετώπισης και μόνο σε οργανωμένα νοσοκομεία υπό στενή ιατρική παρακολούθηση. Ο λόγος είναι ότι πολλές φορές στο παρελθόν προκάλεσε σοβαρά προβλήματα όπως οξείες αλλεργικές αντιδράσεις.

Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών η χορήγηση αντιτετανικού ορού, αντιβιοτικών και ενδοφλέβιων υγρών/ηλεκτρολυτών είναι αρκετή για να βελτιώσει την κατάσταση. Σε περιπτώσεις αλλεργικής αντίδρασης από το δάγκωμα φιδιού, μπορεί να απαιτηθεί χορήγηση αδρεναλίνης. Επίσης, ανάλογα με την κλινική εικόνα, σπάνια μπορεί να απαιτηθούν πιο εξειδικευμένες διαγνωστικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις.

Μέτρα πρόληψης

Συμβουλέψτε τα παιδιά σας, αν αντιληφθούν κάποιο φίδι σε μικρή απόσταση, να απομακρυνθούν με πολύ αργές και προσεκτικές κινήσεις. Επίσης, στην ύπαιθρο και σε εκδρομές την άνοιξη και το καλοκαίρι να είναι κατάλληλα ντυμένα: σκληρά ρούχα και παπούτσια χωρίς εκτεθειμένα μέρη. Σ’ αυτήν την περίπτωση, ένα δάγκωμα από φίδι είναι πρακτικά ακίνδυνο διότι τα δόντια δεν μπορούν να διεισδύσουν στο δέρμα και το δηλητήριο εγχέεται στο παρεμβαλλόμενο υλικό (κάλτσα, ύφασμα, κλπ).

Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD

Τελευταία ενημέρωση: Οκτώβριος 2019